Józef Mackiewicz: „Antyfaszyzm” to dziecko komunizmu

Scharakteryzowanie panującej obecnie aury, wymyka się definicjom, które kiedyś znajdowały swój wyraz w banalnych uproszczeniach a la: „Żydokomuna”, „Fołksfront” itp. Niektórzy mówią o: „dyktaturze intelektualnej lewicy”. Nie jest to wszakże określenie ścisłe, odkąd pierwotne pojęcie „lewicy” i „prawicy” znacznie się zatarły, nie stanowią dawnego rozgraniczenia, a ponadto ulegają dowolnej interpretacji. Tak np. system panujący w Izraelu, albo reformy socjalne Nassera w Egipcie, mają dużo pokrewnego z faszyzmem, choć po­traktowano by za obrazę je tak nazywać.

Czasem wydaje się, że arystokrację intelektualną, sprawującą dziś tzw. „rząd dusz”, porównać by można do sprzysiężenia pewnego rodzaju snobów, traktujących przekroczenie niektórych granic światopoglądowych za równie niedopuszczalne, jak niedopuszczalne było kiedyś w sferach ekskluzywnych przekraczanie ściśle przestrzeganych form towarzyskich. „Antykomunizm” budzi w nich podobny odruch niesmaku, jak jedzenie ryby nożem wśród dobrze ułożonych biesiadników.

Gdyby powiedzieć, że typowym reprezentantem tego obozu, są odgórnie popierane przez odnośne czynniki amery­kańskiego departamentu stanu takie instytucje jak „Kongres Kultury”, takie pisma jak angielski „Encounter”, francuskie „Preuves”, „Esprit”, rosyjski „Socjalisticzeskij Wiestnik”, polska „Kultura”, niemiecki „Der Monat” i rozmaite „Kon­takte” „Brucke”, „Begegnung” itp. analogiczne organy we Włoszech, Hiszpanii po Japonię, – toby się rzecz przesadnie zawęziło. Nie ułatwi i rozszerzenie na paryski „Express”, włoską partię Nenniego czy angielską Labour Party. Były też niesprawiedliwym uproszczeniem pogląd, że znamienną sztancą tego obozu jest stanowisko, iż nie człowiek ma prawo zabierać głos, a wyłącznie antyfaszysta.

W istocie obóz ten reprezentowany jest przez niezliczone szeregi dzisiejszych „postępowców”, bardzo różnych odcieni. Są naturalnie wszyscy demokratami, ale kto dziś nim nie jest! Nie to więc jest cechą wspólną, jeżeli chodzi o stosunek do teraźniejszości. Natomiast pewnej wspólnej, a charakterystycznej więzi dopatrzyć by się można w stosunku do przeszłości. Mianowicie w jakimś stopniu, ale pozytywnej i oceny rewolucji bolszewickiej w Rosji, z roku 1917.

W latach trzydziestych zarysował się wyraźny trzon we wspólnym froncie antyfaszystowskim, podczas wojny domowej w Hiszpanii. Widzimy go na stanowisku antyfrankistowskim, w niewątpliwym połączeniu z prokomunizmem, w pewnym stopniu z prosowietyzmem. Przykładowym typem tego okresu jest niekomunista Hemingway: „Jeżeli tu zwyciężymy, zwyciężymy wszędzie! …” („For Whom the Bell tolls”, wydanym zresztą w książce dopiero w r. 1940). Wszakże rozczarowania lat następnych, a zwłaszcza sojusz hitlerowsko­sowiecki z sierpnia 1939 roku, narzucił konieczność pewnej rewizji dotychczasowego stanowiska. Dokonano jej przez znalezienie szczęśliwej formuły, która nie narażając ani na utratę twarzy, ani ciągłości ideologicznej, ani tradycji prorewolucyjnej, pozwalała wybrnąć z położenia. Tą magiczną formułą stał się: „antystalinizm”, w odróżnieniu od „reakcyjnego” antykomunizmu. Wprawdzie w okresie drugiej wojny światowej wypadło go schować do szuflady, tym większego wszakże nabrał znaczenia po wojnie, a z początkiem, „wojny zimnej”. Od tej chwili bohaterem dnia staje się były komunista, przez Stalina rozczarowany. Moda i zapotrzebowanie na ludzi typu Koestlera, okazała się tak duża, iż znaleźli się tacy, którzy nic poprzednio ani z komunizmem, ani nawet socjalizmem nie mając wspólnego, poczęli się pod byłych komunistów podszywać.

Klajstrem zewnętrznym pozostał nadal „antyfaszyzm” i antywszelka reakcja; ironiczny, choć nie pozbawiony pobłażliwego wzruszenia ramion, stosunek do minionej, monarchicznej, liberalnej, dziewiętnastowiecznej, przedrewolucyjnej epoki, i do wszystkiego co było z nią związane. A więc i do indywidualizmu tej epoki.

To wszystko jednak są widome znaki tego, co nazwaliśmy dominującym dziś obozem intelektualnym. Bardziej charakterystyczne są może jego oznaki ukryte.

Józef Mackiewicz