Christian Ville: Humor przeciw Ameryce

Był początek lat osiemdziesiątych. Francja nurzała się w fantazmatach i wypaczała znaczenie słów. Na wykładach francuskiego Bernard Henri Levy triumfalnie prezentował swoją „Ideologię francuską”, spychając Flauberta do kategorii reakcjonistów. „Nouvel Observateur” lansował emblemat GRECE, a serial. „Holocaust” zastępował lekcje historii.

Miałem 17 lat i nie przejmowałem się niczym poza tym, aby nie narazić się swoim nauczycielom i kolegom z liceum. Atmosfera nietolerancji, jaka panowała we Francji, a szczególnie w liceum Lamartine’a, pogłębiała się coraz bardziej. Faulkner, Kerouac, Dylan mit „drogi”, melodyjne pieśni jasnowłosych syren Południa przekonały mnie, że gdzieś daleko jest zawsze lepiej. Uciekałem do tej iluzorycznej Ameryki z szarej Francji. Wybrałem inne miejsca i inne niebo. Wielka pomyłka…

Pamiętam pewnego profesora w International Language Institute, gdzie studiowałem. W latach 60. musiał być hipisem, w 70. demokratą, w 80. „reaganowcem”, a teraz jest zwolennikiem sankcji przeciwko Irakowi. Pamiętam go, ponieważ uczęszczałem na jego wykłady, gdzie przekonywał mnie i licznych w tych latach uchodźców irańskich o ważności słowa „must”, które znaczy „musieć”. Przekonywał nas, że to pojęcie nie powinno być używane w angielszczyźnie Stanów Zjednoczonych, ponieważ jest fundamentalną częścią frazeologii „dyktatorskiej”. Nie zmyślam bynajmniej.

To delirium, świetnie się nadające do anegdoty i przyprawiające mnie o migrenę, jest symptomatyczne dla ideologii, dla codziennej autocelebracji i prania mózgów, na które regularnie cierpi Ameryka. Nigdzie z wyjątkiem Francji słowo „wolność” nie jest używane tak często. „Must” pojawia się rzadko w rozmowach i dyskusjach, ale „must not” – typowe przecież dla amerykańskiego purytanizmu – zostało zupełnie wyrugowane ze świadomości.

Szczególnie paradoksalnie wygląda społeczeństwo opierające sztukę życia na indywidualizmie i ośmieszające aż do karykatury najbardziej elementarne wolności indywidualne. Jedna z moich znajomych regularnie uczęszczała do dyskoteki w Waszyngtonie, tym się jedynie różniącej od innych, że tańczyło się tam kompletnie nago. Wszyscy frustraci ze stolicy zbierali się tam, nie wiedząc, że znajdują się pod policyjnym nadzorem. Wolność jest pojmowana specyficznie, jeśli prawo zabrania małżonkom kochać się we własnym aucie i określa, które praktyki miłosne są dopuszczalne, a jeśli zaproponujemy komuś w Nowym Jorku zapalenie papierosa, narazimy się na lincz.

Szybko zorientowałem się, że żyłem wśród makaków, kiedy podczas rozmów z różnymi ludźmi regularnie pytano mnie, czy Francją rządzą wojskowi, czy posiadamy supermarkety i czy oglądałem już telewizję. Nazywa się czasem Amerykanów „dużymi dziećmi”, czemu nie „głębokimi ignorantami”… Gdzież się podział mój „amerykański sen”‚? Zobaczymy…

Postanowiłem się „dostosować” i lepiej poznać tak iluzoryczną duszę amerykańską. Wkrótce zrozumiałem, że Wielki Brat płaci rachunki za wielkie przestrzenie. Przebyłem 5000 km ze wschodu na zachód, przemierzyłem geograficzne i duchowe pustynie „prawdziwego Zachodu” i dotarłem w końcu na wybrzeże Pacyfiku z wrażeniem, że przebywam ciągle w tym samym miejscu. Nie ma praktycznie żadnej różnicy między nowojorskim intelektualistą a kalifornijskim yuppie, między bogatym Teksańczykiem a milionerem z Bostonu. Te same słowa, to samo poczucie humoru, te same punkty odniesienia – Lincoln i Roosevelt, Tom i Jerry, nafta i Wall Street. Jest to społeczeństwo bez klas i bez klasy.

Oczywiście zaraz usłyszę sloganowy argument: „Wszystko jest względne, nie można uogólniać, bla – bla – bla…” Oczywiście, że można uogólniać. Już służę przykładem. Vidal-Naquet i Raymond Aron, sztandarowe postacie naszej inteligencji, spędzili mało czasu w kwartałach West Side’u, a znacznie częściej przebywali w YMCA, w garderobach Harvardu czy Bronksie, gdzie w kuchniach wielkich restauracji całe bataliony Meksykanów żyją w stanie półniewolnictwa, zastępując Murzynów z lat minionych.

Witryna tej „wielkodusznej” Ameryki, ziemi wielkich obietnic i swobody, ta witryna rozpada się na kawałki, kiedy wejdziemy w głąb tego sklepu, gdzie w dżungli grasują walutowe tygrysy, gdzie hipokryzja i wzajemny brak szacunku są motorami „sukcesu”, „zmiany” i „wielkości”, a wszystko to w klimacie grandilokwencji. Ameryka, powtórzmy za wielkim Poundem, „jest schronieniem dla tych, którzy zmęczyli się byciem człowiekiem”.

Christian Ville

„Elementarz antyamerykański”.