Wyatt: Paniranizm – nacjonalizm w wersji Wielkiego Iranu

Od autora: W niniejszym artykule zaprezentowano ogólnie irański nacjonalizm począwszy od obalenia turkijskiej dynastii Kadżarów po dzień dzisiejszy z naciskiem na jego panirańską wersję dążącą do powstania Wielkiego Iranu. Pierwsze trzy rozdziały stanowią luźne tłumaczenie artykułów ze strony Partii Panirańskiej, które w skrócie opisują ich ideologię oraz wyjaśniają znaczenie symboliki używanej przez nich. Ostatni rozdział opisuje działalność różnych radykalnych irańskich partii nacjonalistycznych w okresie zimnej wojny. W ostatnim rozdziale autor również pozwolił sobie na konkluzję na temat irańskiego nacjonalizmu opisując jego potencjalną rolę w przyszłości polityki międzynarodowej i kierunek rozwoju, w jakim (zdaniem autora) powinien podążyć irański nacjonalizm.

O ideologii paniranizmu¹

Paniranizm rozumiany jako ruch mający na celu polityczną i kulturową unię wszystkich ludów irańskich powstał wśród irańskich nacjonalistów jako reakcja na dzielenie poszczególnych obszarów Iranu przez imperializmy Rosji i Wielkiej Brytanii. Zgodnie z umowami narzuconymi Iranowi przez Rosję 200 lat temu wiele prowincji kaukaskich i środkowoazjatyckich zostało oddzielonych od Iranu oraz zignorowano ich prawa polityczne i kulturowe.

Paniranizm był potrzebą narodu irańskiego w chwilach separacji od reszty rodaków i opresji ze strony imperiów okupujących irańskie ziemie. Celem paniranizmu jest odrodzenie Wielkiego Iranu. Paniraniści wierzą, że wszystkie plemiona, które wchodziły w skład Wielkiego Iranu (Azerowie, Ormianie, Tadżycy, Osetyńcy, Kurdowie itd.) są częścią starożytnego drzewa genealogicznego ludów irańskich. Irańscy nacjonaliści wierzą, że Irańczycy powinni być tak samo silni i wpływowi, jak byli w dawnych czasach, by osiągać swoje narodowe cele i pomóc w rozwoju cywilizacji ludzkości.

Paniraniści głoszą, że Irańczycy to naród, który jest rozproszony w różnych krajach i celem paniranizmu jest zjednoczenie wszystkich Irańczyków w jednym kraju. Granice pomiędzy obecnym Iranem, a sąsiednimi krajami są narzucone przez wrogie imperia, które realizowały w ten sposób własne partykularne interesy. Język perski, perska literatura, historyczne pochodzenie od rasy aryjskiej oraz wiele innych podobieństw są częścią tożsamości narodowej Irańczyków.

Fundamenty paniranizmu²

Paniranizm jest ruchem bazującym na przekonaniu o konieczności egzystencji wszystkich Irańczyków w ich prawdziwej ojczyźnie pod jedną flagą. Doktryna paniranizmu bazuje na idei nacjonalistycznej stworzonej i zorganizowanej po powtarzających się atakach ze strony imperiów: Rosji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

Czołowi paniraniści są osobami posiadającymi dużą wiedzę z zakresu iranistyki. Dzięki wiedzy na temat dowodów historycznych oni znają granice polityczne, historyczne i rasowe Irańczyków przydatne w walce o prawa swoich rodaków.

Według założeń nacjonalizmu naród jest podmiotem historycznym, którego nie można uznać za wynik umowy politycznej. Więc jeśli dana grupa Irańczyków zajmie określony kawałek ziemi i nazwie ją „Iranem”, ten obszar nie stanie się Iranem nawet jeśli dołączy do społeczności międzynarodowej jako podmiot polityczny. Iran jest krajem, który posiada określoną spuściznę historyczną, a naród irański jest reprezentowany przez realną i historyczną egzystencję. Nacjonalizm popiera jedność i integrację każdego Irańczyka. Jeśli chcemy zinterpretować paniranizm w duchu nacjonalizmu trzeba dodać, że „paniranizm jest potrzebą narodu irańskiego w okresach podziałów i rozłamów”. W skrócie, idea paniranizmu bazuje na historycznych postanowieniach irańskiego nacjonalizmu względem irańskiego narodu.

Doktryna paniranizmu bazuje na socjal-nacjonalistycznych przekonaniach. Formuła doktryny pan irańskiej polega na autentyczności narodu. Jest to ruch, którego historycznym zadaniem jest Wielki Iran.

W pryncypiach paniranizmu pochodzenie kapitału narodowego nie będzie podlegało dyskusji. Dyskusji podlegać będzie to, jak wydać fundusze z korzyścią dla narodu. Również nie będzie podlegało dyskusji kto może rządzić krajem. Uwaga zostanie skupiona na tym, co powinien zrobić zastany rząd dla aktywizacji wszystkich organizacji w państwie z korzyścią dla narodu. Dlatego jednostką ustawodawczą posiadającą względy w nacjonalizmie jest naród przez historyczny nacjonalizm.

Paniranista jest osobą, która chce jedności i integralności narodu niezależnie od czynników rasowych, religijnych lub klasowych.

Symbole paniranizmu³

Barwy flagi Partii Panirańskiej wywodzą się z irańskich barw narodowych. Znak nierówności („≠”) umieszczony jest na białym kole na zielonym tle. W poprzek flagi znajduje się czarny pasek symbolizujący żałobę z powodu utraconych ziem irańskich. Znak nierówności znajdujący się na fladze panirańskiej symbolizuje opór wobec kolonizacji, opresji, wyzysku i dezintegracji irańskich ziem.

Należy dodać również, że Partia Panirańska nie uznaje obecnej flagi Iranu ustanowionej po rewolucji islamskiej w 1978 roku i uznaje starą flagę irańską z Lwem i Słońcem w tle za jeden ze swoich oficjalnych symboli partyjnych.

Oficjalna flaga Parii Panirańskiej

Tradycyjna flaga Iranu

Z historii irańskiego nacjonalizmu

Za początki irańskiego nowoczesnego nacjonalizmu można uznać wiek XX. Na początku lat 20 doszło do obalenia dynastii Kadżarów pochodzenia turkijskiego, a kilka lat po obaleniu Ahmada Kadżara nowym szachem Persji został Reza Pahlavi pochodzenia mazanderańskiego. Nowy szach zapoczątkował z jednej strony kierunek na modernizację Persji, z drugiej strony w polityce tożsamościowej zwrócił się w kierunku ponownego odkrycia dziedzictwa przedislamskiego Iranu. W okresie wzrostu popularności ugrupowań nacjonalistycznych, faszystowskich i narodowo-socjalistycznych w Europie Reza Pahlavi coraz mocniej zaczął akcentować dziedzictwo aryjskie Iranu. W 1935 roku nakazał zagranicznym dyplomatom używanie nazwy „Iran” w stosunkach międzynarodowych zamiast dotychczas używanej nazwy „Persja”. W czasie II wojny światowej zadeklarował neutralność kraju, co stało się pretekstem do obalenia jego rządów przez Brytyjczyków w 1941 roku, posądzających go o sympatie proniemieckie. Na jego miejsce nowym szachem Iranu został jego syn Mohammad Reza, który w polityce zagranicznej był nastawiony bardziej prozachodnio. W czasie rządów Rezy Pahlaviego w kraju działało szereg ugrupowań nacjonalistycznych i faszystowskich takich jak Partia Nowego Iranu⁴ mająca ambicje stania się partią monopartyjną oraz jej następczyni, Partia Postępu⁵. Sam Reza Pahlavi posługiwał się pseudonimem „Aryamehr”, który oznaczał „Światło Aryjczyków”.

W powojennym irańskim nacjonalizmie na czoło wysunął się Mohammad Mossadegh stojący na czele nacjonalistycznej partii Front Narodowy oraz sprawujący urząd premiera w latach 1951-1952 oraz w latach 1952-1953. W 1953 roku został obalony przez Brytyjczyków po dokonanej przez niego nacjonalizacji irańskich złóż naftowych kontrolowanych wcześniej przez Anglo-Irańską Kompanię Naftową.

W okresie zimnej wojny w Iranie działało szereg ugrupowań radykalnie nacjonalistycznych, faszystowskich i narodowo-socjalistycznych, które po rewolucji islamskiej w latach 1978-1979 zostały w dużej mierze zdelegalizowane. Najsilniejszą z nich, najbardziej znaną i jednocześnie najbardziej inspirującą była Narodowo-Socjalistyczna Robotnicza Partia Iranu (SUMKA)⁶ założona przez Davuda Monshizadeha. Monshizadeh w okresie II wojny światowej pracował w Radiu Niemieckim w roli dziennikarza nadającego audycje w języku perskim skierowane do Irańczyków. W szeregach Waffen-SS w 1945 roku bronił Berlina przed nacierającą armią sowiecką i został ranny w walkach, a następnie hospitalizowany. Obecnie SUMKA jest partią inspirującą większość Irańczyków inspirujących się narodowym socjalizmem.

Obok SUMKA działały inne ugrupowania faszystowskie i narodowo-socjalistyczne. Jedną z pierwszych powojennych partii była Partia „Aria”⁷ wspierająca szacha, na której czele stał generał Hassan Arfa. Partia uznawała podbój arabski i rozpowszechnienie się islamskiej kultury za główną przyczynę słabości społecznych narodu irańskiego. Ze względu na coraz bardziej zaostrzające się relacje pomiędzy państwami zachodnimi, a komunistycznymi partia „Aria” zajmowała prozachodnie i antykomunistyczne stanowisko. Inną partią faszystowską była powstała w czasie wojny Partia Lazurowa⁸ nastawiona proniemiecko. Inną partią uważaną za faszystowską była Partia Narodowej Woli⁹ działająca w latach 1943-1951. Była ona zaangażowana w działalność antykomunistyczną, zwłaszcza w zwalczanie działalności w Iranie komunistycznej partii „Tudeh”.

W 1975 roku szach Mohammad Pahlavi w odpowiedzi na rosnące niezadowolenie społeczne potęgowane przez duchowieństwo szyickie oraz z uwagi na niestabilność polityczną kraju postanowił wprowadzić w Iranie system jednopartyjny. W tym celu w tym samym roku powołał do życia określaną przez część badaczy jako faszystowska lub trzeciopozycyjna partię „Rastakhiz”¹⁰ („Odrodzenie”). Był to element planów modernizacji i wzmocnienia siły Iranu w ramach „białej rewolucji” wdrażanej przez szacha od 1963 roku. „Biała rewolucja” zakończyła się wraz z rewolucją islamską, która obaliła rządy szacha i zapoczątkowała w kraju okres republiki islamskiej oraz rządów duchowieństwa szyickiego z ajatollahem na czele (pierwszym ajatollahem był Ruhollah Chomeini).

Obecnie w Iranie nieoficjalnie działają dwie partie narodowo-radykalne. Najsilniejszą jest Partia Panirańska. Drugą, wywodzącą się z Partii Panirańskiej jest panirańska Partia Irańskiego Narodu¹¹ postulująca odzyskanie przez Iran terytorium Bahrajnu, Afganistanu i Kaukazu. Pomimo nielegalnego działania tej partii, jej działalność była tolerowana przez władze Iranu. Obecnie Partia Irańskiego Narodu po śmierci swojego założyciela w 1998 roku Dariusza Forouhara jest prawdopodobnie ugrupowaniem, które de facto zaprzestało działalności lub jest ugrupowaniem wegetującym. Oficjalna strona internetowa organizacji sądząc po jej wersjach zarchiwizowanych jest nieaktywna od 2008 roku¹².

Obecny islamski system polityczny Iranu można uznać za religijną formę irańskiego nacjonalizmu. Ów nacjonalizm w mniejszym stopniu opiera się o paradygmat etniczny, w większym stopniu bazuje na paradygmacie religijnym, choć można dostrzec w nim pan irański wydźwięk. Jednakże główną osią irańskiego nacjonalizmu w jego obecnej ustrojowej wersji jest przywództwo nad światem islamskim (dla tego celu Iran promuje wartości rewolucji islamskiej zarówno wśród szyitów poprzez wspieranie ugrupowań takich jak Hezbollah, jak i sunnitów poprzez wspieranie ugrupowań takich jak Hamas); przywództwo wśród szyitów (dla realizacji tego celu Iran wspiera ugrupowania szyickie w Iraku, wspiera rządy alawity Baszara al.-Assada w Syrii¹³, w Libanie wspiera ruchy szyickie: Hezbollah i ruch Amal, a w Jemenie wspiera szyickich rebeliantów Huti) oraz tworzy antysyjonistyczną Oś Oporu na którą składają się wszystkie wymienione przed chwilą ugrupowania polityczne wspierane przez Iran, rządy Iraku, Syrii, Libanu oraz Palestyny, ale też całą scenę antysyjonistyczną rozsianą po świecie. Antysyjonizm, negowanie religii holokaustu, organizowanie wspólnych konferencji takich jak „Świat bez syjonizmu”, na których uczestniczą nacjonaliści i rewizjoniści z Europy przybliżają do siebie etniczny nacjonalizm oraz religijny nacjonalizm w wersji obecnego ustroju Iranu. Iran w ramach swojej religijno-nacjonalistycznej polityki buduje własną suwerenność, wpływy w państwach regionu i w ten sposób odbudowuje własną pozycję mocarstwową stopniowo tworząc nowy świat wielobiegunowy w miejsce hegemonii syjonistycznej. Dlatego najbardziej optymalna będzie fuzja radykalnego etnicznego irańskiego nacjonalizmu oraz umiarkowanie religijnego nacjonalizmu, by w ten sposób budować nowy irański etnopluralizm podkreślający zarówno związki Iranu ze światem muzułmańskim, jak i z Europą, w którym nie byłoby miejsca ani na szowinizm, ani na religijny ekstremizm, ale byłoby miejsce na uszanowanie roli religii i nadanie jej szczególnego statusu, jak i byłoby miejsce na tożsamość etniczno-rasową. Taki Iran stałby się pomostem pomiędzy pokrewną mu Europą, a powiązanym z nim kulturowo Bliskim Wschodem w szerokim znaczeniu. Tak skonstruowany nacjonalizm irański byłby potężnym ciosem przeciwko liberalizmowi i syjonizmowi. W ramach tej polityki Iran powinien dostrzec sojusznika nie tylko w islamskich formacjach antysyjonistycznego oporu w ich regionie, ale też w europejskich nacjonalistach, z czym powinno się wiązać szersze wsparcie materialne, logistyczne i w dziedzinie szkolenia dla europejskich nacjonalistów.

Zdaniem autora, niezależnie od sporów organizacyjnych oraz ideologicznych wszystkie nurty i organizacje irańskiego nacjonalizmu zrzeszają Politycznych Żołnierzy walczących o świat wolny od syjonizmu i liberalizmu i z tego powodu wszystkie one zasługują na szacunek.

Wyatt