Giovanni Gentile: Filozofia faszyzmu

Każda koncepcja polityczna, godna naprawdę tego miana, jest filozofią, ponieważ nie może izolować własnego obiektu, który jest ogólnym życiem politycznym, a przez to życiem politycznym danego narodu w danym czasie, ani innych form realności ludzkiej, zazwyczaj trzymających się z daleka od polityki; ani realności uniwersalnej, historycznej, albo naturalnej. Nie może izolować się od tej ostatniej realności, gdyż człowiek ze wszystkimi swoimi aktywnościami, jeśli nie uważa się za abstrakcję, jest ściśle spojony z całą realnością; i tylko w związku z nią może być zrozumiany i kierowany. Nie może też izolować się od tych ludzkich realności, gdyż polityka nie jest formą samą w sobie życia ludzkiego, ale obejmuje je całkowicie, tak, jak i etyka, z którą pod pewnym względem identyfikuje się.

Faszyzm ma żywą świadomość tej prawdy i przez to podkreśla swój etyczny charakter koncepcji, którą krzewi. I pomimo polemiki, skierowanej przeciw filozofii, w której lubuje się wielu faszystowskich pisarzy, Faszyzm przypisuje filozoficzne znaczenie i, uniwersalną doniosłość własnym twierdzeniom, jako twierdzeniom zasad, których następstwa interesują nie tylko politykę stricto sensu, ale ekonomię, prawo, naukę, sztukę, religię i w ogóle każdą teoretyczną albo praktyczną aktywność ludzką.

Podejrzliwość i nieprzychylność wielu faszystów do filozofii, są też oznakami i objawami właściwego charakteru faszystowskiej myśli. I jak w tylu podobnych przypadkach, są polemiką filozofii przeciw innym filozofiom. Faszyzm w rzeczywistości polemizuje przeciw abstrakcyjnej i intelektualistycznej filozofii (osąd intelektualizmu stal się jednym z pospolitych powiedzeń faszystowskiej literatury) czyli filozofiom, mniemającym objaśnić życie, tymczasem odsuwających się od niego. Natomiast dzięki dziedzictwu niektórych inspiracji Marxa i Sorela (ponieważ wielu faszystów, i tenże sam Duce, kształtowali swoje pierwsze wychowanie intelektualne w szkole Marxa i Sorela) i wpływowi współczesnych idealistycznych doktryn włoskich, w których dojrzewała umysłowość faszystowska; Faszyzm rozumie filozofię, jako filozofię praxis. Filozofia faszysty nie jest więc filozofią, którą się myśli, ale którą się wykonywa, i dlatego wyraża się ona i stwierdza nie formułami, ale czynem, i jeśli się zwraca do formuł, to nadaje im się właśnie taki sam walor, jak czynom, gdyż one dają też praktyczne wyniki, jeśli nie są czczymi słowami.

Z tego zasadniczego charakteru faszystowskiej filozofii, pochodzą zalety tego, co się określiło, mianem stylu faszystowskiego. Styl wyrażania się literackiego i styl postępowania praktycznego, inspirowany z koncepcji ekonomiki i surowości, chcący znieść tak w mowie, jak i w czynach każdy element zbyteczny, zmierza do wyciągnięcia z aktywności ludzkiej maksimum wydajności dla wyższych celów, do których ta aktywność winna być skierowana.

W taki sposób, określa się formą koncepcji faszystowskiej, która ma swoją oznaczoną treść, obracającą się wokół koncepcji Państwa, ośrodka całego systemu myślenia. Państwo faszystowskie określa się zazwyczaj terminami negatywnymi, mówiąc raczej, to czego niema, zamiast to, co jest. Ale się stało to, ze znanych względów polemicznych, ponieważ, Państwo faszystowskie wypłynęło z antytezy koncepcji socjalistycznej i koncepcji liberalnej; i z tej antytezy, czerpało motywy energii, ż którą się umocniło. Rozumie się, samo przez się, że u podstawy tej antysocjalistycznej i anty-liberalnej walki, istniała jakaś rzecz pozytywna, a była nią etyczna koncepcja Państwa, jako osobowości autonomicznej, która ma swój walor, i swoje cele; i podporządkowuje sobie każde istnienie i interesy indywidualne, nie kasując ich, ale uznając je tylko, jako realizację, samej osobowości Państwa, jako świadomości i jako woli.

Pojęcie antyindywidualne, ponieważ umacnia realność duchową, a przez to uniwersalną, która nie jest wynikiem, ale zasadą idealną i źródłem pierwotnym konkretnego życia indywiduum, wyposażonego w moralny walor. Z tego pojęcia, pochodzi logicznie forma Państwa autorytatywnego; ale takiego autorytaryzmu, który jest negacją politycznej wolności, tylko dla tych, którzy nie umieją pojąć idei inaczej, jak w abstrakcyjnym wyróżnieniu; zaś autorytaryzm faszystów neguje taką bezprawną wolność, która nie jest wolnością, o ile to jest prawdą, iż tylko po przez Państwo można zrealizować wolność, i że dlatego właśnie nigdy nie istniała. Lecz Faszyzm rewindykuje i uświęca tę wolność, którą pisarze faszystowscy kilkakrotnie określali jako wolność Państwa (nie indywiduum), to jest wolność takiego Państwa, które realizuje swoją egzystencję w najlepszej części świadomości i woli obywatela. Egzystencja istotna, która nie znaczy: „być i nie być“, a więc prawo bez mocy ani pewności, poddane wahaniu i wątpieniu indywidualnej samowoli, ale niezachwiany Rząd wyższej i dominującej woli.

Takie autorytatywne Państwo, nie akceptuje anarchistycznego liberalizmu indywidualisty, który nie widzi nie-rozdzielnej trwałości Państwa, ale jest liberalniejszy od samego Państwa liberalnego. Faszyzm po zorganizowaniu i prawnym uznaniu syndykatów pracowników i pracodawców, chce zastosować własną strukturę dla tych syndykatów zjednoczonych i złączonych węzłami korporacji narodowej, i zaczyna być systemem politycznej reprezentacji, przylegającej do struktury syndykalnej czyli do bezpośrednich, konkretnych warunków ludności, gdzie tkwią korzenie świadomości narodowej. Widoczne jest udoskonalenie systemu reprezentacyjnego, którego Państwo liberalne nigdy nie podejrzewało. Ale narodowa wola Faszyzmu nie wyciąga swojej politycznej wartości z czynu; ale z idei, jaka ożywia i tłumaczy historię narodu w przeszłości i w przyszłości. Naród idealny w świadomości swego jestestwa, które się wciela i objawia w niewielu indywiduach albo w jednej jednostce jest realniejszy od narodu de facto, który może istnieć w danym czasie i w zespole swojej rzeszy nieuświadomionych i nieświadomych. Dlatego Faszyzm jest idealistą; bo odwołuje się do wiary; wychwala wartości idealne, (rodzina, ojczyzna, społeczeństwo, duch ludzki), jako wyższe od każdego waloru przypadkowego. I głosi idee poświęcenia i walki, do których indywiduum powinno być zawsze gotowe, a nawet na śmierć pójść dla tej realności, przewyższającej go. Faszyzm dzięki tej swojej własnej logice został wciągnięty; żeby wesprzeć przebudzenie religijnej świadomości Włochów; i rozwija swoją najżywszą opiekę w wychowaniu młodzieży w szkole i w instytucjach przeszkolenia przedwojskowego, które stworzył i to wychowanie ujął w system zajmujący się młodzieżą od najmłodszych lat, aż do odbycia powinności wojskowej.

Giovanni Gentile

Fragment z „Źródła i doktryna faszyzmu”. Materiał o charakterze historycznym i edukacyjnym.