Wyatt: Inne spojrzenie na domniemane zbrodnie chorwackich Ustaszy

Niniejszy artykuł porusza tematykę zbrodni, o które oskarżane są struktury i formacje zbrojne Niepodległego Państwa Chorwackiego (NDH), na czele którego stał Ante Pavelić z tytułem poglavnika (po chorwacku – wódz) wraz z dowodzonym przez niego nacjonalistycznym ruchem politycznym Ustasze – Chorwacki Ruch Rewolucyjny, założony w 1929 roku. Ustasze od momentu powstania ruchu prowadzili walkę konspiracyjną o wyzwolenie Chorwatów spod rządów Królestwa Jugosławii, w którym panowała dynastia Karadziordziewiciów, a w którym Chorwaci byli marginalizowani. Po pokonaniu wojska jugosłowiańskiego przez armię niemiecką w kwietniu 1941 roku Ustasze proklamowali niepodległość NDH oraz przystąpili do sojuszu z III Rzeszą i Królestwem Włoch. Jednocześnie organizowane były formacje podziemne, jedna – Królewskie Wojska Jugosłowiańskie w Ojczyźnie (powszechnie znana jako czetnicy) miała przeważnie serbski charakter, choć zdarzali się w niej służyć również bośniaccy muzułmanie i chorwaccy katolicy, druga – komunistyczna Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii pod przywództwem Josipa Broz Tito. Autor ma na celu przedstawić polskiemu czytelnikowi alternatywną wersję wydarzeń wobec oficjalnej narracji rozpowszechnionej przez jugosłowiańskich komunistów.

1. Liczba ofiar obozu koncentracyjnego Jasenovac

a) w propagandzie antychorwackiej

W 2013 roku dr Vladimir Geiger z Chorwackiego Instytutu Historii dokonał przeglądu różnych źródeł szacujących liczbę ofiar obozu Jasenovac, w tym manipulacji liczbami ofiar, które niektórzy autorzy nazywają mitem jasenovackim:

- 800 tysięcy zabitych według książki propagandowej „Dokumenty terroru ustaszowskiego: obozy koncentracyjne” wydanej w 1944 roku.

- co najmniej 600 tysięcy zabitych w obozie Jasenovac według oceny Państwowej Komisji ds. Ustalania Zbrodni Okupantów oraz Kolaborantów przy Narodowym Komitecie Wyzwolenia Jugosławii z 1945 roku dla sądu wojennego w Norymberdze.

- 500 000-600 000 zabitych w obozie w Jasenovacu szacowanych w raporcie „Zbrodnie w obozie Jasenovac” opracowanym w 1946 roku przez Krajową Komisję ds. Ustalania Zbrodni Okupantów oraz Kolaborantów.

- ówczesny prezydent Serbii Tomislav Nikolić w maju 2016 na uroczystości upamiętniającej ofiary obozu koncentracyjnego podał liczbę 700 tysięcy zabitych

- w trzech serbskich podręcznikach do historii podane są liczby 500 000-600 000 oraz 73 000 „udokumentowanych” ofiar obozu Jasenovac.

W przeglądzie dokonanym przez dr Vladimira Geigera pojawiają się również dane szacujące dużo mniejszą liczbę ofiar niż podają powyższe raporty przygotowane przez komisje jugosłowiańskich komunistów:

- według danych Krajowej Komisji ds. Ustalania Zbrodni Okupantów oraz Kolaborantów z 1947 roku na terytorium obecnej Republiki Chorwacji (czyli pomijając terytorium obecnej Bośni i Hercegowiny) życie straciło 25 773 osób, w tym w obozie Jasenovac 15 792 osób, a w Starej Gradišce 2927 osób.

- według najbardziej systematycznych szacunków jugosłowiańskich komunistów (Komisija za popis žrtava rata Saveznog izvršnoj vijeća (vlade) SFR Jugoslavije) z 1964 roku w obozie Jasenovac zginęło 59 188 osób, w Starej Gradišce 9587, z czego 33 944 ofiar to byli Serbowie, 9044 Żydzi, 6546 Chorwaci, a 1472 Romowie. Wyniki nie odzwierciedlały pożądanych w oczach komunistów zawyżonych szacunków ofiar obozu, dlatego przez cały okres rządów komunistycznych w Jugosławii dane te były cenzurowane i dopiero zostały ujawnione w 1997 roku ( dane zbiorcze Muzeum Ofiar Ludobójstwa w Belgradzie) i w 1998 roku (pełna lista w Instytucie Bośniackim w Sarajewie). Na podstawie kilku badań opublikowanych przez chorwackich historyków w latach 2008-2013 V. Geiger stwierdza, że ​​w zbiorze danych z 1964 r. Występują rażące błędy, a wśród rzekomych ofiar obozu Jasenovac są ludzie, którzy zginęli lub umarli gdzie indziej i w innych okolicznościach: ofiary alianckich bombardowań, więźniowie niemieckich obozów, zabici podczas walk czetników, uchodźcy w El Shatt, zabici w południowych Włoszech, komunistyczni partyzanci w bitwach nad Neretwą i Sutjeską oraz zabici ustasze i domobrańcy.

- Muzeum pamięci Jasenovac opublikowało w 2013 roku poprawioną wersję jugosłowiańskiego raportu z 1964 roku, zgodnie z którym w obozie Jasenovac zginęło 81 145 osób, w tym 47 627 Serbów, 16 173 Żydów, 13 116 Romów i 4 255 Chorwatów.

Dane instytucji słynących z poprawności politycznej, propagowania religii holokaustianizmu i będących częścią procederu, który Norman Finkelstein nazywa „Przedsiębiorstwem Holokaust”:

- Centrum Szymona Wiesenthala szacuje 85 000 ofiar

- United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie szacuje między 77 000-99 000 ofiar

b) w innych źródłach (w tym „rewizjonistycznych”):

- po wojnie były dowódca obozu i były franciszkanin Miroslav Filipović-Majstorović podał liczbę od 20 tys. do 30 tysięcy ofiar z czego on sam miałby zabić 100 więźniów. Autor ma wątpliwości co do zeznań byłego franciszkanina, o ile do stanu duchownego mogą dostać się różni charakterem to wątpliwe jest, by Kościół Katolicki przyjmował ludzi o takich skłonnościach sadystycznych, tym bardziej do zakonu franciszkańskiego. Wątpliwe jest, by papież Pius XII nie mógł dowiedzieć się o tego typu zbrodniach i jeśli byłyby one prawdą, to z pewnością ekskomunikowałby Miroslava Filipovicia. Autor stawia tezę, że zeznania Miroslava Filipovicia były wymuszone torturami i wątpi w ich wiarygodność.

- Chorwackie Towarzystwo Historii dr Rudolfa Horvata stwierdza, że w obozie Jasenovac zginęło 7133 osób, a w Starej Gradišce 2825 osób.

- duża liczba autorów, uczonych i publicystów wątpi w oficjalną narrację mitu jasenovackiego. Jednym z nich jest Igor Vukić, którego rodzina została uwięziona w obozie Jasenovac. Vukić udowadnia, że lista ofiar w Muzeum pamięci Jasenovac zawiera dane wielu ludzi, którzy nie zostali zabici w Jasenovac (w tym dane dziadka Vukicia).

- w źródłach niemieckich i włoskich (przedstawicieli III Rzeszy i faszystowskich Włoch) często zawyżano liczbę ofiar w celu podsycania konfliktu chorwacko-serbskiego po to, by z jednej strony stłumić tendencje jugoslawistyczne, z drugiej strony by zachować równowagę sił między Chorwatami, a Serbami (Serbowie mieli być przeciwwagą dla Chorwatów), by nie doszło do „samowolnego” działania mogącego skończyć się woltą Chorwatów (zmianą sojuszu). Poza tym tego typu manipulacja była psychologicznym argumentem Niemców, którzy w ten sposób argumentowali Serbom, że ich walka przeciwko państwom Osi jest daremna i może się skończyć ich anihilacją, liczyli na nakłonienie Serbów do sojuszu. Przedstawiciel Niemiec w NDH gen. Gleise von Horstenau oświadczył w marcu w 1943 roku: „Jak dotąd zginęło około 250 000 Serbów”. Inny niemiecki generał Lothar Rendulić w sierpniu 1943 roku postawił pytanie jak to jest możliwe, że w NDH zginęło 500 tysięcy Serbów. Wysoki oficer ustaszowski mu odpowiedział: „Pół miliona to oszczerstwo, liczba nie przekracza 200 000”.

Według Autora dane o 200-250 tysiącach Serbów nie oznaczają, że tyle Ustasze zamordowali Serbów. W liczbie tej zawierają się zabici czetnicy, titoistowscy partyzanci, zmarli w obozach śmiercią naturalną oraz serbscy cywile, którzy nie byli ofiarami Ustaszy, a wojsk niemieckich, włoskich, grup partyzanckich, bośniackich oddziałów oraz zabitych w wyniku samowoli chorwackich żołnierzy. Niemiecka służba bezpieczeństwa Sicherheitsdienst w grudniu 1943 r. poinformowała, że ​​Vjekoslav Luburic, jako dowódca wszystkich obozów w NDH, był odpowiedzialny za 80 000 na Starym Mieście i 20 000 w innych obozach. Oficer SS Ernst Fick napisał w marcu 1944 roku w raporcie dla Himmlera, że w obozach koncentracyjnych Ustaszy zginęło od 600 do 700 tysięcy osób.

2. Źródła kwestionujące oficjalne dane na temat liczby ofiar obozu koncentracyjnego w Jasenovac

W 2015 roku ks. dr Stjepan Rzum na podstawie swoich badań historycznych stwierdził, że oficjalna imienna lista ofiar obozu Jasenovac (Poimenični popis žrtava KCL Jasenovac (1941-1945)) zawiera wiele nieścisłości, między innymi 443 zapisy na imiennej liście dotyczące osób o imieniu „Bogdan” odnoszą się do 167 osób, a dane wielu z tych 167 osób wielokrotnie powielane są na imiennej liście. Odnosząc się do stwierdzeń ks. dr Stjepana Razuma Hrvoje Kalinić i Nikola Banić przeprowadzając analizę imiennej listy ofiar, która wynosi 83 745 osób (według JUSP Jasenovac) stwierdzili, że od 2011 roku dodano do imiennej listy ofiar około 2000 osób, które urodziły się po II wojnie światowej (do 1975 roku), a także osoby, które urodziły się w pierwszej połowie XIX wieku (do 1814 roku), 22,04% nie miało zapisów o imieniu ojca, 10,06% przypadków ma niepewne imię ojca, w 6,37% przypadków nie ma danych na temat roku urodzenia, a 29,26% ma niepewny rok urodzenia, z czego wywnioskowali, że spis nie jest wiarygodny w przypadku około 50 000 zapisanych na liście. Kalinić i Banić w 2015 roku podkreślali, że lista ofiar po 70 latach nadal jest uzupełniana, w latach 2011-2015 spośród 83 767 wpisów niezmienionych pozostało jedynie 7 045.

Nikola Banić korzystając z informacji zebranych przez amerykańską historyk pochodzenia żydowskiego Esther Gitman stwierdza, że jugosłowiańska imienna lista ofiar z 1964 roku zawiera wiele nieścisłości, wymienia nazwiska dużej liczby Żydów z Zagrzebia i z Sarajewa, którzy przeżyli wojnę, a nadal są umieszczeni na liście ofiar obozu Jasenovac.

Na podstawie publicznej dokumentacji niemieckiej, włoskiej, żydowskiej, elektronicznej oraz książek historiografów jugosłowiańskich można wykazać, że liczbę osób omyłkowo uznanych za ofiary obozu Jasenovac można liczyć w tysiącach. Przykładowe osoby umieszczone na liście ofiar obozu Jasenovac, które przeżyły wojnę lub umarły w innych okolicznościach: Tina Morpurgo, Mirko Breyer, Ljudevit Tomašić lub Rešad Bešlagić.

W lutym 2018 roku słoweński naukowiec, pisarz i publicysta Roman Leljak opublikował dokumenty z archiwum wojskowego w Belgradzie zawierające listę ofiar opracowaną przez Krajową Komisję w Chorwacji w 1946 roku. Zgodnie z badaniami Komisji w obozie koncentracyjnym Jasenovac w latach 1941-1945 zabito 676 osób, a 1078 osób zmarło z powodu różnych chorób.

3. Badania antropologiczne na terenie obozu koncentracyjnego Jasenovac

W latach sześćdziesiątych na terenie obozu Jasenovac prowadzono badania antropologiczne mające na celu udowodnienie masowych mordów w obozie Jasenovac. Po szeroko zakrojonych badaniach znaleziono 481 szkieletów, z których więlszość została uznana za ofiary chorób epidemicznych. Organizatorem badań było Stowarzyszenie Kombatantów Ludowo-Wyzwoleńczej Armii Bośni i Hercegowiny, które utworzyło zespół trzech członków: V. Brodara i T. Pogačnika z Lublany z Instytutu Biologii, Wydziału Antropologii Wydziału Biologii i dr S. Živanovicia z Instytutu Anatomii Wydziału Lekarskiego z Nowego Sadu. W Donja Gradina (na terenie byłego obozu Jasenovac) wykopano 7 sond badawczych, z czego w sześciu znaleziono ludzkie kości. Stwierdzono, że we wszystkich 6 grobowcach znaleziono szczątki łącznie 289 osób. Następnie antropologowie przenieśli się na lewą stronę Sawy, gdzie wyodrębnili 24 sondy. W 15 z nich znaleziono ludzkie szczątki, 7 sond było pustych, a w jednej zakopano ubrania, rzeczy osobiste itd. Na podstawie tych badań znaleziono 192 szkielety, w tym szkielety 96 kobiet, 70 mężczyzn, 6 dzieci i 20 niezidentyfikowane. Od 9 do 17 kwietnia 1964 roku badania prowadził A. Šercelj, w ich ramach badano 100 potencjalne miejsca masowych grobów. W większości tych miejsc nie znaleziono kości ani żadnych innych materiałów wskazujących na masowe groby. Następnie wykonano wiercenie 73 losowych sond próbnych, w których nie uzyskano „zadowalających” wyników. Przykładowo jedno stanowisko mające być masowym grobowcem dla 3000-6000 osób zawierało łącznie 23 szkielety.

4. Serbowie działający w aparacie administracji NDH, w formacjach zbrojnych NDH, serbskie oddziały współpracujące z NDH oraz współpraca czetników z Ustaszami

W kontekście relacji między Serbami, a Niepodległym Państwem Chorwackim zazwyczaj mówi się o negatywnym stosunku Ustaszy do Serbów, rzadko wspomina się o współpracy serbsko-chorwackiej. Nigdy nie wspomina się faktu, że NDH oraz Serbia rządzona przez nacjonalistę gen. Milana Nedicia byli w ramach układu państw Osi sojusznikami.

Wielu wysoko postawionych rangą działaczy w aparacie NDH było zadeklarowanymi Serbami lub zadeklarowanymi prawosławnymi Chorwatami serbskiego pochodzenia, między innymi:

- Savo Besarović – członek prezydium Zgromadzenia Narodowego NDH, prywatnie bliski przyjaciel Ante Pavelicia. Gdy był skazywany na śmierć przez jugosłowiańskich komunistów miał wykrzyknąć: „Miałem zaszczyt być ministrem rządu niezależnego państwa Chorwacji. Umieram jako Chorwat dla mojej ojczyzny Chorwacji. Niech żyje dr Ante Pavelic. Niech żyje naród chorwacki!” ((“Hrvatska”, Buenos Aires, Argentyna, 5 marca 1952). Pozostał wysoko szanowany wśród emigrantów-ustaszy.

- Svetislav Šumanović – członek parlamentu NDH, prawosławny Chorwat serbskiego pochodzenia

- Uroš Doder – członek parlamentu NDH, prawosławny Chorwat serbskiego pochodzenia

- Ljubomir Pantić – minister bez teki w rządzie NDH

- Đuro Grujić – Serb, generał w wojsku Królestwa Jugosławii, przywódca sztabu głównego Chorwackich Sił Zbrojnych (HOS – wojsk NDH, nie mylić z oddziałami HOS z czasów Wojny w Chorwacji w latach 90’). W trakcie procesu przed Najwyższym Sądem Wojskowym w Belgradzie, we wrześniu 1945 roku powiedział: „Duża liczba prawosławnych Serbów miała wysoką pozycję w armii chorwackiej, wielu cywili-prawosławnych Serbów służyli państwu (NDH) w inny sposób. Dr Savo Besarovic, prawosławny, był ministrem w rządzie Niezależnego Państwa Chorwacji. Kilkanaście Serbów – prawosławnych zajmowało bardzo wrażliwe stanowiska w rządzie NDH i armii chorwackiej.” (Archiwum Sądu Najwyższego FNRJ, Grujic i inni, 1945, 2298/45)

- Fedor Dragojlov – generał-pułkownik w wojsku chorwackim, od 1943 do końca 1944 roku dowódca armii chorwackiej

- generał Jovan Iskrić – jeden z oficerów najpierw służących w armii Królestwa Jugosławii, następnie w armii NDH

- generał Mihajlo Lukić

- generał Miroslav Opačić

- generał Dušan Palčić – oficer w armii Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (Jugosławii), w okresie NDH przydzielony do służby w głównym sztabie formacji domobrańców

- generał Milan Desović – oficer armii Królestwa Jugosławii, następnie w formacji domobrańców oraz dowódca chorwackiego 3 batalionu 369 pułku piechoty walczącego na froncie wschodnim

- generał lotnictwa Đuro Dragičević

- generał lotnictwa Milan Uzelac

- generał Zvonimir Stimaković – oficer w armii Królestwa Jugosławii, następnie w armii NDH

- Marko Šarac – prawa ręka Vjekoslava Luburicia, generała wojsk NDH

- Mile Vašić – członek załogi obozowej w Jasenovacu

W siłach Niepodległego Państwa Chorwackiego w 1942 roku powstała formacja Domobranske Radne Postrojbe przeznaczona dla Serbów, prawosławnych oraz dla nawróconych z prawosławia na katolicyzm, działająca do 1944 roku.

Również często dochodziło do intensywnej współpracy serbskich formacji czetników z ustaszami w walce z jugosłowiańską komunistyczną partyzantką, np. podczas operacji Trio we wschodniej Bośni między 20 kwietnia, a 13 maja 1942 roku, gdy oddziały niemieckie, włoskie, chorwackie wspólnie z czetnikami z Sandżaku walczyły przeciw komunistycznym partyzantom. Niektóre oddziały czetników podporządkowały się organizacyjnie, jednym z nich był oddział „Petar Kočić”, którym dowodził Uroš Drenović, który zawiązał sojusz w 1942 roku z ustaszami, jednocześnie wcale nie popadając w konflikt z królem Jugosławii Piotrem II, ani z przywódcą czetników Drażą Mihajloviciem, został odznaczony Orderem Gwiazdy Jerzego Czarnego (Karadziordzie).

Biorąc pod uwagę powyższe fakty, czy można stwierdzić, że władze Niepodległego Państwa Chorwackiego zamierzały dokonać ludobójstwa Serbów w NDH? Słynna wśród znających temat Niepodległego Państwa Chorwackiego i ruchu Ustaszy jest dyrektywa Ante Pavelicia o wymordowaniu 1/3 Serbów, przymusowym nawróceniu 1/3 Serbów na katolicyzm oraz wypędzeniu 1/3 Serbów. Na ile jednak można ocenić autentyczność tej dyrektywy? Czy Ustasze mocno deklarujący katolicyzm oraz przychylni wobec wiary islamskiej, która głosi, że zabicie jednego człowieka jest tak ciężkim grzechem jakby zabiło się wszystkich ludzi dokonaliby ludobójstwa na bratnim narodzie?

Wiele wątków nie pozostało rozwiniętych, zwłaszcza stosunek Ustaszy do wiary prawosławnej, kwestia domniemanego ludobójstwa Żydów i Romów oraz serbska demografia przed II wojną światową i po.

Wyatt

Źródła:

http://web.archive.org/web/20160208023641/http://www.ustaski-pokret.com/

https://hr.wikipedia.org/wiki/Sabirni_logor_Jasenovac

https://hr.wikipedia.org/wiki/Jasenova%C4%8Dki_mit

https://hr.wikipedia.org/wiki/Srbi_u_NDH:_Broj_%C5%BErtava

http://www.nezavisna-drzava-hrvatska.com/