Zenon Dziedzic: Jestem Polakiem

„Myśli nowoczesnego Polaka” Romana Dmowskiego już niedługo obchodzić będą swoje studiesięciolecie od dnia pierwszego wydania tej książki. Pierwsze wydanie nastąpiło w 1903 roku. Wcześniej praca ta była publikowana w odcinkach w „Przeglądzie Wszechpolskim”, który ukazywał się we Lwowie.

Wydawać by się mogło, że myśli w niej zawarte są nieaktualne. Wręcz przeciwnie – dzisiaj nabierają wciąż nowej, świeżej wartości, a to i z tej przyczyny, że o imponderabiliach Roman Dmowski pisał z głębi swojego serca. Nadto, prawdy o narodzie, o patriotyzmie i naszych obowiązkach w stosunku do Polski nigdy się nie dezaktualizują, zawsze mają ten sam imperatyw nakazu, rozkazu, polecenia.

We wstępie do tej książki czytamy słowa Romana Dmowskiego, które wyraźnie określają jego stosunek do Ojczyzny. „Jestem Polakiem – pisze autor – więc całą rozległą stroną swego ducha żyję życiem Polski, jej uczuciami i myślami, jej potrzebami, dążeniami i aspiracjami. Im więcej nim jestem, tym mniej z jej życia jest mi obce i tym silniej chcę, żeby to, co w mym przekonaniu uważam za najwyższy wyraz życia stało się własnością całego narodu”. Owe życie jest tak dalece konstruktywne, że trzeba, aby wartości przyswojone jako własne wartości, z którymi identyfikuję się do końca, nie były tylko moje. Życie Polską to nie tylko działanie, ale również postawa – „rozległa strona ducha”, uczucie empatii, zdolność dzielenia się miłością własną, po prostu w pełni rozwinięty człowiek. „Jestem Polakiem – więc obowiązki mam polskie: są one tym większe i tym silniej się do nich poczuwam, im wyższy przedstawiam typ człowieka. Bo im szerszą stroną mego ducha żyję życiem zbiorowym narodu, tym jest ono mi droższe, tym większą ma ono dla mnie cenę i tym silniejszą czuję potrzebę dbania o jego całość i rozwój”.

Nasza gotowość do służenia Polsce wynika z miłości własnej, ta z kolei zasadza się w moralności, bowiem jak pisze Roman Dmowski: „Na niższych szczeblach moralności postępowanie człowieka względem bliźnich, o ile nie wypływa z życzliwości dla nich, uzależnia się wyłącznie od obawy odwetu, kary, czy to w życiu doczesnym, czy to w życiu pozagrobowym”. Przy głębszej jednak moralności, moralności bogatej duchem, moralności człowieka empatycznego – „(…) coraz wyższe postacie miłości własnej kierują naszą moralnością. Człowiek cywilizowany nie postępuje nikczemnie dlatego przede wszystkim, że zanadto siebie szanuje. To poszanowanie siebie samego wytwarza odpowiedni stosunek do narodu.” Już tak jest, że umiejętność akceptacji siebie, umiejętność pełnej identyfikacji z własnym powołaniem, wyborem lub powierzonym zadaniem, identyfikacji z pełnioną rolą społeczną otwiera drzwi do szczęścia własnego i szczęścia drugich, z którymi przebywam. Niemniej jednak, zatrzymanie się na miłości własnej jest groźne, wcześniej czy później zamyka w pułapce samouwielbienia, a więc wracając do myśli Romana Dmowskiego, wszystkim kieruje miłość zaprzęgnięta w moralność, bo to właśnie „(…) miłość własna, niezależnie od przywiązania do Ojczyzny, nakaże uznać (…) obowiązki narodowe, pracować dla Ojczyzny, walczyć za nią, dawać jej jak najwięcej w zamian, za to, że od niej bierze.:

Podsumowując te rozważania za autorem „Myśli nowoczesnego Polaka” zapytam siebie i innych: „Czyż nie ogarnia nas wstyd na myśl, że my możemy odejść bez śladu, nie stworzywszy nic do tej budowy wieków, nie poprawiwszy żadnego z jej błędów? Obowiązki względem Ojczyzny – to nie tylko obowiązki względem Polaków dzisiejszych, ale także względem pokoleń minionych i tych, co po nas przyjdą.” Czynne działanie, moje własne działanie, nie zaś bierne stanie z boku. „Im wyższy przedstawiam typ człowieka” – tym bardziej występuje u mnie potrzeba poświęcenia się dla sprawy, dla drugich, dla Ojczyzny.

Zenon Dziedzic