Bogdan Kozieł: Realizm i Romantyzm. Radykalna prawica we Włoszech 1946-1993

Klęska wojenna Włoch faszystowskich, upadek Włoskiej Republiki Społecznej, śmierć Mussoliniego i antyfaszystowskie represje, wszystko to razem stanowiło potężny wstrząs dla włoskich „Czarnych koszul”. Wydawało się, że w warunkach terroru, rozpętanego przez bojówki komunistycznych partyzantów, w sytuacji, kiedy włoscy komuniści wchodzili w skład rządu, a „antyfaszystowska” histeria przybrała niepokojące rozmiary, szanse na odrodzenie się silnego nurtu neofaszystowskiego są nikłe. Większość wybitnych postaci reżimu faszystowskiego albo zginęła, albo została zamordowana w efekcie powojennych represji lub znalazła się w więzieniach, bądź też ukrywała się za granicą. Atmosfera zastraszenia i niepewności odbierała chęć działania. Co najwyżej powstawały drobne grupki konspiracyjne, usiłujące najczęściej ukryć swe faszystowskie przekonania pod maską ostentacyjnego antykomunizmu. Bardzo wielu dawnych członków partii faszystowskiej znalazło się w szeregach – utworzonego w 1994 roku w strefie wyzwolonej przez aliantów – Frontu Szarego Człowieka (Fronte dell Uomo Qualanque). Front został utworzony przez dziennikarza Gugliemo Gianniniego, człowieka o poglądach liberalnych, który nigdy nie był członkiem partii faszystowskiej, ani sympatykiem Mussoliniego. Front Szarego Człowieka był ruchem o charakterze liberalnym i populistycznym, występował przeciwko antyfaszystowskim represjom, w obronie „szarego człowieka”, przeciętnego Włocha, który ma dość podsycania atmosfery wojny domowej i siania nienawiści. Ruch Gianniniego uzyskał 30 miejsc w parlamencie w wyborach 1945 roku, co było sporym zaskoczeniem. Rychło jednak okazało się, że Front jest efemerycznym zlepkiem różnych orientacji politycznych, różnych sił i tendencji. Doprowadziło to do rozpadu Frontu niemal tuż po wyborach i jego zniknięcia z włoskiej sceny politycznej. Liczna grupa byłych działaczy faszystowskich nie odegrała żadnej roli wewnątrz Frontu, jednakże ruch Gianniniego pozwolił i przetrwać najtrudniejszy okres.

Nurt „realistyczny”: Włoski Ruch Społeczny

Pod koniec 1946 roku grupa najwierniejszych zwolenników Duce z okresu Włoskiej Republiki Społecznej uznała iż nadszedł już czas, aby pokusić się o powołanie partii politycznej, która mogłaby legalnie funkcjonować we włoskim życiu politycznym. Już w kwietniu 1946 roku zaczął wychodzić tygodnik „La Rivolta Ideale”, wydawany przez Giovanniego Tonelli, wokół którego skupiała się ideowa elita ruchu faszystowskiego. Rozpad formacji „L’Uomo Qualanque” pozwalał żywić nadzieję na przyciągnięcie znacznej grupy członków tego ruchu oraz zajęcia jego miejsca na włoskiej scenie politycznej. W rezultacie, 26 grudnia 1946 roku w Rzymie, utworzony został Włoski Ruch Społeczny (Movimento Sociale Italiano – MSI). Nazwa nowej partii świadomie nawiązywała do nazwy Włoskiej Republiki Społecznej (Republica Sociale Italiana – RSI), utworzonej przez Mussoliniego w 1943 roku. Przewodniczącym partii został książę Junio Valerio Borghese, dowódca legendarnej eskadry „X-MAS” – sił specjalnych RSI w czasie wojny. Funkcję sekretarza generalnego objął natomiast Giorgio Almirante, który już kilka miesięcy wcześniej utworzył Włoski Ruch Jedności Społecznej (Movimento Italiano di Unita Sociale), stanowiący obecnie podstawę MSI. Do czołowych postaci tworzącej się partii należeli ponadto: Arturo Michelini, Pino Romualdi, Rodolio Graziani, Giorgio Pini, Roberto Mieville, Augusto de Marsanich. Oprócz wspomnianej już grupy skupionej wokół czasopisma „La Rivolta Ideale” i MIUS Almirantego, MSI zasilili – zgodnie z oczekiwaniami założycieli – dawni członkowie ruchu „L’Uomo Qualanque”. W 1948 roku MSI po raz pierwszy wystartował w wyborach powszechnych, uzyskując 1,8% głosów. Nie był to wynik zadawalający, ponadto partia znalazła się pod silną presją ze strony władz, oskarżających MSI o kontynuację tradycji partii faszystowskiej – pozostawała więc na włoskiej scenie politycznej w izolacji. Giorgio Almirante – będący wewnątrz MSI reprezentantem radykalnego „społecznego” skrzydła – został zmuszony przez wewnętrzną, konserwatywną opozycję, do ustąpienia ze stanowiska sekretarza generalnego w 1949 roku. Jego miejsce zajął Augusto de Marsanich, konserwatywny nacjonalista, opowiadający się za przekształceniem MSI w partię włoskiej prawicy skupiającą nie tylko neofaszystów, ale także konserwatystów, monarchistów, nacjonalistów. De Marsanich przywiązywał też dużą wagę do rozbudowy systemu organizacji satelickich – młodzieżowych, związkowych, uniwersyteckich – powiązanych z MSI. Za jego kadencji umocniły się organizacje już istniejące i powołane zostały nowe, jak centrala związkowa CISNAL, czy organizacja studencka FUAN.

Włoska Konfederacja Narodowych Syndykatów Pracowniczych (Confederazione Italiana degli Sindicati Nazionali di Lavoratori – CISNAL) bardzo szybko zdobyła szerokie wpływy w środowiskach robotniczych, śmiało konkurując z potężnymi związkami zawodowymi partii komunistycznej i chadeckiej. Uniwersytecki Front Akcji Narodowej (Fronte Universitario d’Azione Nazionale – FUAN), stał się w latach pięćdziesiątych wiodącą siłą na włoskich wyższych uczelniach; podobnie mocną pozycję w szkołach średnich zdobyła sobie w tym czasie organizacja Młode Włochy (Giovane Italia). Natomiast oficjalna młodzieżówka MSI – Front Młodzieży (Fronte della Gioventu – FdG) od samego początku była dla partii źródłem nieustannych kłopotów, stanowiąc radykalną opozycję wobec umiarkowanej linii MSI. Przy tym linia partii zawsze oceniana była przez działaczy FdG , jako „kapitulancka”, bez względu na to, jaka tendencja była aktualnie u steru MSI. Oprócz roli „permanentnej rewolucyjnej opozycji”, FdG stanowił też źródło ciągłych front i secesji, w wyniku których odrywały się coraz to nowe grupy „pozaparlamentarnej opozycji”, które niezmiennie znajdowały oparcie w FdG, a których liderzy niejednokrotnie porzucali po pewnym czasie „rewolucyjną strategię” i wracali na łono MSI.

Nowa taktyka i nowe oblicze MSI zaprocentowały w wyborach 1953 roku, kiedy to Ruch trzykrotnie zwiększył ilość uzyskanych głosów – w porównaniu z wyborami 1948 roku (5,2% wobec 1,8%). W tym samym roku począł ukazywać się dziennik „Il Secole d’Italia”, który aż po dzień dzisiejszy pozostaje głównym organem prasowym MSI. W 1953 roku nastąpiła też zmiana na stanowisku szefa partii – de Marsanicha zastąpił Arturo Michelini, który kontynuował umiarkowaną linię poprzednika. Wyrazem tej polityki było między innymi zawarcie sojuszu z monarchistami oraz plany stworzenia „wielkiej prawicy”, obejmującej MSI, monarchistów, a nawet liberałów. Polityka taka nie mogła znaleźć uznania w oczach narodowych-radykałów. Już w 1957 roku oderwała się od MSI grupa Ordine Nuovo (Nowy Ład), w 1959 roku grupa secesjonistów tworzy organizację Avanguardia Nazionale Giovanile (Młodzieżowa Awangarda Narodowa), w roku 1967 opuścił szeregi partii nawet jej honorowy przewodniczący, książę Junio Valerio Borghese, tworząc własną grupę pod nazwą Front Narodowy.

Koniec lat sześćdziesiątych i początek siedemdziesiątych był we Włoszech wyjątkowo burzliwy. Strajki, okupacje fabryk, nieustanne manifestacje lewicy, zaburzenia na uniwersytetach, pierwsze akty terroryzmu politycznego – wszystkie te czynniki sprzyjały polityce MSI. W czerwcu 1969 roku zmarł sekretarz generalny Arturo Michelini. Jego następcą jednogłośnie wybrany został Giorgio Almirante. Objęcie przez Almirantego funkcji sekretarza, skłoniło do powrotu w szeregi MSI niektórych secesjonistów z narodowo-rewolucyjnej formacji Ordine Nuovo. Pino Rauti i Aderiano Romualdi, liderzy ON, otrzymali teraz miejsca w kierownictwie partii w zamian za poparcie dla Almirante. Podjęta została ponownie idea „wielkiej prawicy”, skończyło się jednak na wchłonięciu jednej z partii monarchistycznych i zmianie nazwy na Movimento Sociale Italiano – Destra Nazionale. W wyborach 1972 roku MSI uzyskał znakomity sukces – 8,7% głosów. W porównaniu z poprzednimi wyborami w 1988 roku (4,4%), był to wzrost niemal dwukrotny. MSI miał wówczas w swoich szeregach ponad 400 tysięcy członków, FdG skupiał 150 tys., FUAN 20 tys. na 41 uniwersytetach, wreszcie konfederacja syndykatów pracowniczych CISNAL liczyła 1,9 miliona członków. Wydawało się, że Włoski Ruch Społeczny jest na najlepszej drodze do poważnej walki o władzę, Niestety, tak się nie stało. Zagrożony establishment polityczny zareagował bardzo skutecznie. Atak poszedł z dwóch stron. Przede wszystkim wytoczono w latach 1973, 1974 i 1975 całą serię procesów przeciwko działaczom radykalnych grup spoza MSI, jak Ordine Nuovo czy Avanguardia Nazionale. W procesy te wplątani jednak zostali liczni działacze MSI, a środki masowego przekazu rozpętały histeryczną nagonkę przeciw Ruchowi, nawołując nawet do delegalizacji partii. Równocześnie, droga nieformalnych konsultacji, nacisków i obietnic, pobudzono do działania wewnątrzpartyjną opozycję, która zaczęła atakować Almirante i obwiniać go o wszelkie niepowodzenia partii. Pozycja Almirante, jako sekretarza MSI, była poważnie zagrożona, jednak dzięki poparciu Pino Rautiego i skupionych wokół niego radykalnych działaczy, Almirante zdołał utrzymać się na stanowisku. Wówczas opozycjoniści, widząc, że nie zdołają przejąć kontroli nad partią, dokonali w 1976 roku rozłamu, tworząc ugrupowanie Narodowa Demokracja (Democrazia Nazionale). Secesja ta nie znalazła niemal żadnego poparci w masach członkowskich, objęła jedynie grono deputowanych i senatorów MSI. Narodowa Demokracja okazała się zresztą zupełną efemerydą i przetrwała jedynie do 1979 roku, czyli do końca kadencji parlamentu. Później, członkowie DN bardzo szybko odnaleźli swe miejsce w szeregach chadecji lub partii republikańskiej.

Pomimo zażegnania gróźb rozbicia partii, pozycja MSI na włoskiej scenie politycznej uległa osłabieniu. W kolejnych wyborach, Włoski Ruch Społeczny oscyluje pomiędzy 5 i 6 procentami głosów, nie wykazując tendencji wzrostowych. Pod koniec lat 70-tych, z inicjatywy MSI utworzona została tzw. Euro-Prawica, blok wyborczy w wyborach do parlamentu europejskiego, w którego skład – obok MSI – weszły w 1978 roku: hiszpańska Fuerza Nueva i francuska Partia Nowych Sił. Inicjatorem Euro-Prawicy był Giorgio Almirante. MSI wprowadza regularnie swoich przedstawicieli do euro-parlamentu w Strasburgu. Od połowy lat 80-tych pierwszoplanową rolę w bloku Euro-Prawicy odgrywa jednak francuski Front Narodowy i jego przywódca Jean-Marie Le Pen. W 1990 roku MSI wycofało się nawet z Euro-Prawicy, nie mogąc dojść do porozumienia z niemieckimi Republikanami w kwestii Górnej Adygi (dla Niemców – Południowy Tyrol). W 1988 roku kierownictwo partii, wskutek złego stanu zdrowia Almirante, przejął Gianfranco Fini, młody ambitny pragmatyk o liberalnych poglądach. Giorgio Almirante zmarł w niecały rok później. Fini tymczasem toczył wewnątrz partii zaciekłą walkę ze skrzydłem narodowo-radykalnym pod przywództwem Pino Rautiego.

Włoski Ruch Społeczny przez cały czas swojego istnienia nie był tworem jednolitym. Zawsze występowały wewnątrz MSI różne frakcje i tendencje – działały zresztą najzupełniej oficjalnie, pod własnymi nazwami i wydając własne pisma i biuletyny. Na przełomie lat 1989 i 1990 w ramach MSI było sześć wielkich frakcji: Destra in Movimento oraz Impegno Unitarno popierały linię narodowo-liberalną i umiarkowaną, opowiadając się za Gianfranco Finim, Pino Rauti i kierowana przez niego „Tendencja Narodowo-Ludowa” (Tendenza Nazionale Popolare) występowały pod nazwą Andere Oltre (tytuł wydawanego przez Rautiego pisma); Rautiego popierała ponadto frakcja Proposta Italia; natomiast grupy Nuove Perspettive nella Continua oraz Destra Italiana opowiadały się za kontynuacją starej linii Giorgio Almirante. W styczniu 1990 roku na kongresie MSI w Rimmi rozegrała się batalia o władzę. Pino Rauti zdołał uzyskać poparcie dwu frakcji kontynuujących linię polityczną Amiranty i został wybrany na stanowisko sekretarza generalnego MSI. Fini nie dał jednakże za wygraną. Był postacią o wiele bardziej strawną dla politycznego establishmentu, niż Rauti, dawny przywódca Ordine Nuovo, znany ze swych antydemokratycznych i radykalnych poglądów. W lecie 1990 roku, dzięki kilku zakulisowym posunięciom, Gianfranco Fini zmusił Rautiego do ustąpienia ze stanowiska i przejął ponownie kierownictwo partii.

Powrót Finiego do steru spowodował wkrótce dwie secesje z szeregów MSI. Najpierw, jeszcze pod koniec 1990 roku, senator Giorgio Pisano – reprezentujący tradycyjny nurt, odwołujący się do tradycji RSI i głoszący wierność linii politycznej wypracowanej przez Giorgio Almirante – utworzył Ruch Faszyzm i Wolność (Movimento Fascismo e Liberta – MFL). Organem prasowym Ruchu stało się pismo „Il Candido”, wydawane już od wielu lat przez senatora. MFL jest formacją zupełnie anachroniczną i pozbawioną jakiegokolwiek znaczenia politycznego. Nieco inaczej przedstawiała się początkowo sytuacja drugiej frondy, która przybrała nazwę Liga Narodowo-Ludowa (Lega Nazionale Popolare – LNP). Liga powstała w 1991 roku, skupiają tych działaczy MSI z Tendencji Narodowo-Ludowej Rautiego, którzy po przejęciu władzy przez Finiego nie widzieli możliwości dalszego rozwijania własnych koncepcji i własnej linii politycznej w ramach Włoskiego Ruchu Społecznego. Tego rodzaju ocenę sytuacji nurtu narodowo-ludowego wewnątrz MSI potwierdzały też posunięcia personalne Piniego, który zaczął stopniowo usuwać przedstawicieli nurtu narodowo-ludowego z zajmowanych stanowisk we władzach partii. Niestety, część działaczy Tendencji Narodowo-Ludowej, w tym sam Pino Raut, po długotrwałym wahaniu zdecydowała się pozostać w szeregach MSI. Było to poważne osłabienie dla LNP. Tak wybitny przywódca, jak Pino Rauti, z pewnością przyczyniłby się do rozwoju Ligi i ściągnął w jej szeregi wszystkich niezadowolonych z polityki Finiego, zrewoltowaną młodzież z FdG oraz tę część narodowych-radykałów, która pozostawała poza MSI, tworząc m.in. Area Nazionale Popolare. Stało się jednak inaczej, a dalsze istnienie frakcji Andre Oltre w ramach MSI nie tylko LNP przyciągnięcie wszystkich sympatyków nurtu narodowo-ludowego pod swoje skrzydła, ale zaciera jasny obraz sytuacji i utrudnia frontalny atak na MSI, jako partię demokratycznego establishmentu. Na czele Ligi Narodowo-Ludowej stanął Stefano Delle Chiaie, legendarny przywódca Awangardy Narodowej na przełomie lat 60-tych i 70-tych, zwolniony pod koniec lat 80tych z więzienia na mocy amnestii. Liga, poza członkami Tendencji Narodowo-Ludowej MSI, zdołała pozyskać sporą ilość grup i środowisk spoza MSI, tworzących wspomnianą wyżej Area Nazionale Popolare. Jednak było to dalece niewystarczające, aby LNP mogła konkurować z MSI, czy też zająć jego miejsce w życiu politycznym Italii. LNP wydaje pismo „Il Fuoco”, skupia kilka tysięcy członków, lecz marzenia o stworzeniu przeciwwagi dla liberalizującego się coraz bardziej MSI rozwiały się bezpowrotnie.

Macierzysty MSI przybrał natomiast „nowoczesne” oblicze ideologiczne, wzorowane na francuskim Froncie Narodowym. Gianfranco Fini wyeliminował lub zneutralizował niewygodnych konkurentów z nurtu narodowo-ludowego, spacyfikował buntownicze nastroje w szeregach Frontu Młodzieży i umocnił swoją pozycję lidera. Atrakcyjna wnuczka Duce – Alessandra Mussolini – stała się ozdoba partii i przysporzyła Włoskiemu Ruchowi Społecznemu popularności. Do wzrostu popularności partii przyczynia się kompromitacja całego włoskiego establishmentu politycznego – MSI, jako jedyne z dużych ugrupować politycznych, nie był zamieszany w żadne afery korupcyjne, ani współpracę z mafią.

Nurt Narodowo-Rewolucyjny

Na obrzeżach MSI od samego początku istniały grupy, dla których Włoski Ruch Społeczny był nazbyt umiarkowany, nazbyt liberalny, które nie chciały wchodzić w żadne kompromisy z Systemem demokratyczno-kapitalistycznym i pragnęły dochować wierność, pomimo wszystko i wbrew wszystkiemu, rewolucyjnej tradycji włoskiego faszyzmu. Jednym z pierwszych tego rodzaju ugrupowań były Związki Walki Rewolucyjnej (Fasci d’Azione Rivoluzionaria – FAR), działające na przełomie lat 40-tych i 50-tych. FAR działały w konspiracji, nawiązywały do wczesnej tradycji włoskiego faszyzmu z jego „rewolucyjnego okresu” z lat 1919-1922, oraz do faszyzmu republikańskiego i socjalnego z lat 194-1945. Już w roku 1950 rozpoczęły się pierwsze aresztowania działaczy FAR. W roku 1951/1952 organizacja została całkowicie rozbita. W szeregach FAR zdobywał swe pierwsze doświadczenia polityczne Pino Rauti. Po likwidacji FAR większość działaczy tej organizacji wstąpiła w szeregi MSI, wzmacniając radykalną frakcję Georgia Almirante. W roku 1954, nowy sekretarz generalny MSI, Artuto Michelini – pragnąc spacyfikować nastroje zrewoltowanej młodzieży – zezwolił na powołanie centrum studiów politycznych Ordine Nuovo (Nowy Ład) i wydawanie pisma pod tym samym tytułem. Wiodącą rolę w Ordine Nuovo odgrywali dawni działacze FAR.

Przywódcą Ordine Nuovo stał się Pino Rauti, a do kierowniczej grupy należeli ponadto: Clemente Graziani, Adriano Romualdi, Rutilo Serronti, Stefano Mangiante, Nono Fanelli, Giulio Macaratini. Ordine Nuovo działał w ramach MSI, ale niemal ciągle pozostawał w konflikcie z kierownictwem partii. Wreszcie w 1957 roku doszło do definitywnego usamodzielnienia się grupy i zerwania wszelkich więzi formalnych z Włoskim Ruchem Społecznym. Ordine Nuovo przekształcony w Ruch Polityczny „Nowy Ład” (Movimento Politico Ordine Nuovo – MPON), stał się pierwszoplanowym ugrupowaniem radykalnej, pozaparlamentarnej opozycji narodowej. Znaczenie Ordine Nuovo wynikało nie tyle z jego realnej siły politycznej, co z wypracowanych przez ON rozwiązań ideologicznych i programowych. Ordine Nuovo czerpał obficie z dorobku ideowego najwybitniejszego myśliciela włoskiej prawicy – Juliusa Evoli. Zwłaszcza dwie prace Evoli, „Orientacje” oraz „Ludzie i Ruiny”, stały się źródłem inspiracji dla Pino Rautiego, Adriano Romualdiego i Clemente Grazianiego – głównych teoretyków grupy. Nowy Ład, w przeciwieństwie do dwuznacznej postawy MSI, zdecydowanie odrzucał system kapitalistyczny, demokrację i parlamentaryzm. Potępiał kapitalizm i liberalizm na równi z komunizmem i socjalizmem, jako oblicza tego samego zła, odrzucał wszelkie formy światopoglądu materialistycznego i „ekonomizmu”. ON opowiadał się za systemem hierarchicznym, za silnym państwem rządzonym przez „arystokrację idei, arystokrację ducha”, a nie współczesną pseudo-arystokrację pieniądza. W 1969, gdy Giorgio Almirante objął kierownictwo MSI, Pino Rauti i Adriano Romualdi – wraz ze spora grupą działaczy ON – zdecydowali się powrócić w szeregi Włoskiego Ruchu Społecznego licząc, iż w nowej sytuacji będą mogli wywierać w znaczącym stopniu wpływ na ideologię i strategię polityczną MSI. Przywódcą Ordine Nuovo, po odejściu Rautiego, został Clemente Graziani. Nowy Ład wszedł na drogę aktywizmu, angażował się w zajścia uliczne i walkę na uczelniach. Trzeba pamiętać, iż przełom lat 60-tych i 70-tych, jak już wspomnieliśmy wyżej, był bardzo burzliwy i niespokojny. Pojawiło się po raz pierwszy zjawisko politycznego terroryzmu. Na terror lewacki, przejawem którego były np. słynne „polowania na faszystów”, nadeszła odpowiedź w postaci terroryzmu prawicowego. Niektórzy aktywiści Ordine Nuovo byli zaangażowani w tego rodzaju akcje. Władze natychmiast wykorzystały ten fakt przeciw całej organizacji i 21 listopada 1973 roku wydany został dekret o delegalizacji Ordine Nuovo. Część działaczy postanowiła prowadzić działalność w podziemiu pod nazwą Ordine Nero (Czarny Ład). Ordine Nero otwarcie stosuje terror, jako metodę walki politycznej, jednakże bardzo szybko ponosi klęskę w konfrontacji z państwem. W latach 1974-1975 organizacja zostaje całkowicie rozbita, a jej działacze skazani na długoletnie wyroki więzienia.

Drugą słynną formacją narodowo-radykalną z przełomu lat 60tych i 70-tych była Awangarda Narodowa (Avanguardia Nazionale). Utworzona została w 1959 roku w wyniku secesji grupy młodzieżowych działaczy MSI ze Stefano Delle Chiaie na czele. Początkowo organizacja występowała pod nazwą Młodzieżowa Awangarda Narodowa (Avanguardia Nazionale Giovanille – ANG). Obok Stefano Delle Chiaie, czołową rolę w ANG odgrywali: Mario Merlino, Cataldo Stropili, Cesare Perri, Sergio Coltellaci. W roku 1963 organizacja została zdelegalizowana przez władze pod zarzutem „wywoływania niepokojów publicznych”. Odrodziła się wkrótce pod nową nazwą jako Avanguardia Nazionale. Awangarda Narodowa, w przeciwieństwie do Nowego Ładu, który przywiązywał dużą wagę do pracy ideologicznej i programowej, koncentrowała się na aktywności czysto zewnętrznej, na bieżącej walce politycznej. W latach 1968-1974 AN była najaktywniejszym ugrupowaniem radykalnej prawicy. W roku 1972, w Reggio Kalabria, Awangarda Narodowa zorganizowała prawdziwe powstanie przeciwko rządzącemu politycznemu establishmentowi, pod hasłem „Partie – NIE!” Przez kilka tygodni AN sprawowała faktycznie władzę w mieście, dopiero interwencja wojska położyła kres rewolcie. W roku 1973, a zwłaszcza w 1974, aresztowania sparaliżowały całkowicie działalność AN. Pretekstem były zamachy bombowe w Brescii (marzec 1974) oraz w ekspresie „Italicus” (sierpień 1974). Autorów tych zamachów – podobnie jak późniejszego zamachu na Piazza Fontana w Mediolanie w 1969 roku – nigdy nie wykryto. Wiele wskazuje na to, iż były to prowokacje tajnych służb. Nie przeszkodziło to jednak władzom na postawienie przed sądem i skazanie kilkudziesięciu aktywistów Ordine Nuovo, Awangardy Narodowej, Ordine Nero i Lotta di Popolo, oraz delegalizację wymienionych organizacji. W roku 1975 odbył się wielki proces działaczy AN, w który próbowano wmieszać również wielu członków MSI. Zapadły surowe wyroki. Stefano Delle Chiaie zdołał schronić się w Hiszpanii, skąd udał się następnie do Boliwii gen. Luiza Garcii Mezy. Po obaleniu, przy pomocy CIA generała Mezy, nowy reżim boliwijski wydał Delle Chiaie Włochom. Delle Chiaie znalazł się w więzeniu, z którego wyszedł na mocy amnestii pod koniec lat 80-tyc.

Przełom lat 60-tych i 70-tych był szczytowym okresem rozwoju włoskiej radykalnej, rewolucyjnej prawicy. Obok Ordine Nuovo i Avanguardia Nazionale pojawił się szereg innych grup. Między innymi honorowy przewodniczący MSI, książę Junio Valerio Borghese, opuścił w 1967 roku szeregi partii, zarzucając ówczesnemu przywódcy Arturo Micheliniemu bierność i ugodowość i utworzył własną organizację Fronte Nazionale (Front Narodowy). Książę Borghese próbował zorganizować w grudniu 1970 roku zamach stanu we Włoszech, zakończyło się to jednak niepowodzeniem. Książę zdołał zbiec do Hiszpanii, gdzie zmarł w 1974 roku. Front Narodowy został zdelegalizowany, a wielu działaczy zamieszanych w nieudaną próbę przewrotu trafiło do więzień. Spośród innych grup działających w tym okresie można jeszcze wspomnieć o Ruchu Akcji Rewolucyjnej (Movimento d’Azione Rivoluzionaria – MAR), kierowanym przez Carla Fumagalli, rozbitym przez policję w 1974 roku, grupie Róża Wiatrów (Rosa dei Venti), zdekonspirowanej w 1973 roku, czy też organizacji Rok Zero (Anno Zero), wydającej pismo pod tym samym tytułem.

Jednym z ciekawszych zjawisk tego okresu było pojawienie się tzw. „nazi-maoistów”. Geneza tej grupy sięga roku 1963, kiedy to powstała włoska sekcja międzynarodowej organizacji Juene Europa. Młoda Europa dystansowała się zarówno od lewicy, jak i od prawicy, przeciwstawiała się imperializmowi amerykańskiemu, a sojuszników szukała w świecie arabskim i w maoistowskich Chinach. W sferze społecznej Młoda Europa postulowała tzw. komunitaryzm, przypominający samorządowy system jugosłowiański. W sferze politycznej Thiriart postulował budowę Wielkiej Europy. Sekcja włoska Młodej Europy – Giovane Europa – wydawała pismo „Nazione Europea”. Na czele Giovane Europa stali: Claudio Mutti, Claudio Orsi i Pino Balzano. Giovane Europa przestała istnieć w czerwcu 1970 jako ostatnia z sekcji narodowych Juene Europe. Reszta członków Giovane Europa połączył się w 1971 roku z kilkoma drobnymi grupami narodowo-radykalnymi, jak Primula i Avanguardia di Popolo, tworząc organizację Lotta di Popolo (Walka Ludu). Lotta di Popolo była powiązana ze swym francuskim odpowiednikiem – Organisation Lutte du Pueple, kierowaną przez Yvesa Bataille’a. OLP miała w zamierzeniu twórców stanowić kontynuację Juene Europe. Tak się jednak nie stało i włoska Walka Ludu była organizacja całkowicie samodzielną i niezależną. Lotta di Popolo w pełni rozwijała koncepcje Giovane Europa, uzupełnione ostrym antyamerykanizmem i antysyjonizmem. Czołowymi działaczami LdP byli: Sergio Donaudi, Gianni Marino, Ugo Gaudenzi, Pietro Golia, Serafino di Luia. Aktywizm i bojowość Lotta di Popolo przyniósł zgubne efekty. W 1973 roku, po kilku akcjach terrorystycznych, w które zamieszani byli członkowie LdP, organizacja została zdelegalizowana, a większość aktywistów trafiła do więzień.

Literackim świadectwem ideowego fermentu tamtych lat jest książka Franco Giorgio Fredy „Dezintegracja Systemu”, opublikowana w 1969 roku. Freda, wychodząc z przesłanek sformułowanych przez Juliusa Evolę w dziele „Ujeżdżanie Tygrysa” zaproponował wspólny front prawicowych i lewicowych ekstremistów przeciwko systemowi liberalno-demokratycznemu, aby tym sposobem przyspieszyć jego agonię. Nie chodziło przy tym o wynajdywanie jakichkolwiek zbieżności ideowych, ale raczej o czysty sojusz taktyczny. Książka Fredy znalazła duży oddźwięk, a sam autor trafił na pewien czas za kraty oskarżony o autorstwo zamachu na Piazza Fontana w Mediolanie. Zarzut był do tego stopnia absurdalny, że Freda wyszedł z więzienia w już w 1970 roku i stał się jednym z inicjatorów Grupy Ar. Gruppo di Ar istnieje do dnia dzisiejszego i położyła olbrzymie zasługi w dziele ideowego formowania kilku pokoleń włoskiej młodzieży narodowo-radykalnej. Grupa Ar zajmuje się bowiem przede wszystkim działalnością ideowo-kulturową, a podstawową formą oddziaływania grupy jest wydawnictwo książkowe Edizioni di Ar, które wydało kilkadziesiąt różnych tytułów z dziedziny ideologii, myśli politycznej, historii, filozofii, literatury pięknej. Wydawnictwo Ar publikuje prace niedostępne w żaden sposób w „oficjalnym” obiegu wydawniczym. Oblicze ideowe Grupy charakteryzuje inspiracja myślą Juliusa Evoli, zwłaszcza jego pracami z zakresu problematyki rasowej, oraz przywiązanie do tradycji indo-europejskiej, aryjskiej (stąd nazwa – Ar)

W 1977 roku na obrzeżu Fronte della Gioventu MSI, pojawiły się dwie grupy studenckie, które przyjęły nazwy od wydawanych przez siebie pism: „Construiamo l’Azione” i „Terza Posizione”. Szczególnie druga z tych grup zapisała się w historii włoskiego narodowego-radykalizmu. Terza Posizione (Trzecia Pozycja) opowiadała się za trzecią drogą ponad komunizmem i kapitalizmem, odrzucała zarówno lewicę jak i prawicę, była antyamerykańska i antysyjonistyczna. „Construiamo l’Azione” była nieco bardziej umiarkowana w swoich tezach, chociaż zasadnicze idee były podobne.

W roku 1979 pojawiła się tajemnicza formacja terrorystyczna Zbrojne Komórki Rewolucyjne (Nuclei Armati Rivoluzionari – NAR). NAR powstały jako reakcja na terror lewackich grup Czerwone Brygady i Pierwsza Linia, który kierował się nie tylko przeciwko przedstawicielom establishmentu politycznego, ale dotykał również działaczy MSI, FdG i innych grup radykalnej prawicy. Policja ignorowała akty terroru wymierzone przeciw skrajnej prawicy, zajmując się wyłącznie ochroną eksponowanych postaci Systemu. Zbrojne Komórki Rewolucyjne NAR stały się zatem formą narodowej samoobrony i trzeba przyznać, że skutecznie pełniły swoją rolę. Komanda NAR zlikwidowały kilku przywódców komunistów co skutecznie zniechęciło lewaków do „polowań na faszystów”. Wtedy jednak do akcji wkroczyła policja. W roku 1980 miał miejsce kolejny tajemniczy zamach bombowy, tym razem na dworcu kolejowym w Bolonii. Oskarżenie padło pod adresem Terza Posizione, rozpoczęły się się aresztowania działaczy, organizacja została zdelegalizowana. Podobny los spotkał wkrótce Construiamo l’Azione. Zapadły surowe wyroki w pokazowych procesach, tylko nielicznej grupie aktywistów udało się schronić za granicą (m.in. Roberto Fiore, jeden z liderów Terza Posizione, uzyskał azyl polityczny w Wielkiej Brytanii). Równocześnie trwała akcja likwidacji NAR. W roku 1982 Zbrojne Komórki Rewolucyjne zostały definitywnie zlikwidowane przez policję.

Po fali represji z lat 1980-1982 nastąpił długi okres pustki. Praktycznie nie istniały żadne znaczące grupy radykalnej prawicy poza MSI i FdG. W grudniu 1990 roku Franco Giorgio Freda, wraz z gronem osób z kręgu Wydawnictwa Ar, postanowił utworzyć „normalną” nacjonalistyczną formację polityczną wzorując się na doświadczeniach francuskiego Frontu Narodowego. W ten sposób narodził się Fronte Nazionale (Front Narodowy), który w swej działalności propagandowej koncentruje się wyłącznie na problemie imigrantów. Mimo wszystko jest to dość zaskakująca metamorfoza jak na autora „Dezintegracji Systemu”. Jednakże partia Fredy nie odnosi jakichkolwiek sukcesów, jej działalność ogranicza się do terenu Mediolanu i nic nie wskazuje na to, aby Front Narodowy mógł kiedykolwiek dorównać swemu francuskiemu odpowiednikowi.

Pod koniec lat 80-tych, wokół wydawanego Mediolanie pisma „Orion”, uformowała się się grupa pod nazwą Fronte Europeo di Liberazione (FEL – Europejski Front Wyzwoleńczy). Organizacja ta była na terenie Włoch przedstawicielem nurtu tercerystycznego, posiadała bliskie kontakty z francuską grupą Troisieme Vocie, brytyjską Third Way i hiszpańską Tercera Via Solidarista. W 1991 roku FEL przyłączył się do Ligi Narodowo-Ludowej Stefano Delle Chiaie. W tym samym roku wydawcy „Oriona” – Marco Batiara i Maurizio Mirelli – utworzyli organizację Nowa Akcja (Nuova Azione). Nowa Akcja była bardziej radykalna niż FEL i inspirowała się głównie ideami niemieckiej Rewolucji Konserwatywnej. Jako swój symbol Nowa Akcja przyjęła skrzyżowany miecz i młot, symbol nurtu narodowo-rewolucyjnego w okresie Republiki Weimarskiej. W początkach 1993 roku, Nowa Akcja przyłączyła się do Ludowego Ruchu Antagonistycznego (Movimento Popolare Antagonista – MPA) , utworzonego w 1990 roku i kierowanego przez Luigiego Costę. MPA powstaje wokół pisma „Aurora” ukazującego się od końca lat 80-tych. Ludowy ruch Antagonistyczny deklaruje walkę z systemem mondialistycznym, z dyktaturą ponadnarodowych centrów polityczno-finansowych, zmierzających do skonstruowania światowego super-rządu. Opowiada się za sojuszem ze wszystkimi siłami wrogimi wobec tej perspektywy w tym z ruchami narodowo-wyzwoleńczymi i krajami islamskimi.

W 1991 roku powstała federacja grup narodowo-rewolucyjnych pod nazwą Bazy Autonomiczne (Base Autonomia), wzorowana na istniejącej na początku lat 80-tych w Hiszpanii organizacji pod identyczną nazwą. W skład Baz Autonomicznych weszły pierwotnie grupy, skupione wokół pism „Avanguardia”, „Ideogramma”, Movimento Politico i grupa „Il Sentiero”. Wkrótce grupa „Il Sentiero” wycofała się z Baz Autonomicznych, a w 1992 zrobiły to również środowiska pism „Avanguardia” i „Ideogramma”. Obecnie Bazy Autonomiczne opierają się przede wszystkim na organizacji Ruch Polityczny (Movimento Politico), kierowanej przez Maurizio Baccacciego, wydającej pismo „Nuovi Orizzonti”. W lutym 1993 w Genui powstała organizacja Trzeci Front (Terzo Fronte), odwołująca się do idei Juliusa Evoli, Corneliu Codreanu i niemieckiej Rewolucji Konserwatywnej. Niemniej jednak żadna z tych grup nie ma poważniejszego znaczenia, co najwyżej mogą szokować polityczną i ideologiczną ekstrawagancją jak „Orion” i MPA.

Nowa Prawica i Tradycjonaliści

Rozgłos, jaki zdobyła sobie francuska Nuovelle Droit, znalazł też echo w Italii. Pod koniec lat 70-tych, młody działacz MSI, Marco Tarchi, usunięty z partii za swe non-konformistyczne poglądy, rozpoczął wydawanie pisma „La Voce della Fogna” („Głos Rynsztoka” – ironiczna aluzja do znanej, lewicowej piosenki antyfaszystowskiej). Pismo to miało ukształtować nowe oblicze alternatywnej, radykalnej kultury Prawicy. Wkrótce pismo upadło, ale nie da się zaprzeczyć, iż odegrało olbrzymią rolę w podniesieniu poziomu intelektualnego i rozszerzenia horyzontów włoskiej radykalnej prawicy. „La Voce della Fogna”, swoim nihilistycznym tonem i awangardową szatą graficzną przypominało pisma radykalnej lewicy. Nie było to jeszcze pismo nowo-prawicowe, poważne i dostojne. „Głos Rynsztoka” był bluźnierczy, agresywny, nieprzejednany w krytyce głupoty i skostnienia umysłowego: tak prawicowego, jak i lewicowego. Po zaprzestaniu wydawania „Głosu Rynsztoka”, Marco Tarchi rozpoczął publikację magazynu „Diorama Letarario”, juz w pełni nowo-prawicowego, na wysokim poziomie intelektualnym i edytorskim. Wkrótce pojawiły się jeszcze dwa pisma publikowane przez Tarchiego: „Trasdressioni” i „Elementi”. Wszystkie ukazują się po dziś dzień, chociaż wpływy i znaczeni włoskiej Nowej Prawicy, której prekursorem, liderem i symbolem pozostaje Marco Tarchi, nie dadzą się porównać z pozycją jej francuskiego wzorca.

Julius Evola jest, obok Rene Guenona, najwybitniejszym i najważniejszym przedstawicielem tzw. Tradycjonalizmu Integralnego. To właśnie Evola – w takich pracach, jak: „Rewolta przeciw współczesnemu światu” (1934), „Orientacje” (1950), „Ludzie i Ruiny” (1953), „Ujeżdżanie Tygrysa” (1961) – sformułował podstawowy kanon prawd tradycjonalistycznej doktryny, uzupełniając i precyzując wiele koncepcji zarysowanych jedynie przez Guenona. Evola wywarł olbrzymi wpływ na cały obóz włoskiej radykalnej prawicy. Tacy wybotni teoretycy, jak Pino Rauti, Franco Giorgio Freda czy Adriano Roualdi, czerpali obficie z dorobku Evoli i na jego dziełach uczyli się wartościowania otaczającego świata. Niemniej jednak do chwili śmierci Evoli w 1974 roku, nie istniał we Włoszech nurt tradycjonalistyczny w ścisłym tego słowa znaczeniu. Dopiero w końcu lat 70-tych i na początku 80-tych pojawiły się pierwsze pisma tradycjonalistyczne „Arthos”, „Vie della Tradizione”, „Heliodromos”, „Parsifal”. Obecnie nurt Tradycjonalizmu Integralnego reprezentują pisma: „Convivium”, „La Cittadella”, „Quaderni di Dioscuri”, oraz w pewnym stopniu – pismo „Ignis”, Oprócz tego istnieje kilka wydawnictw książkowych, specjalizujących się w publikowaniu prac autorów tradycjonalistycznych, jak Edizioni Basaia – Libri del Graal, Edizioni Arktos, Il Cerchio, Edizioni all’Insegna del Veltro, Edizioni di Ar. Tradycjonaliści nie tworzą struktur organizacyjnych, skupiają się na działalności wydawniczej i kulturowej. Jednak wpływ ideowy, wywierany przez ten nurt, jest o wiele szerszy, niż to by się z pozoru wydawało. Szczególna w tym zasluga Juliusa Evoli, który pozostawił wiele prac z dziedziny myśli politycznej, filozofii, kultury, ideologii, które odzwierciedlały światopogląd tradycjonalistyczny. Dzięki temu wpływ myśli Evoli, a co za tym idzie wpływ idei tradycjonalistycznych odczuwalny jest w wielu środowiskach politycznych, które nie są związane bezpośrednio z nurtem tradycjonalistycznym – między innymi w kręgach narodowych rewolucjonistów.

Podsumowanie

Tak przedstawia się panorama włoskiej radykalnej prawicy A.D. 1993. Wyraźnie widać, że centralne miejsce w tej panoramie zajmuje Włoski Ruch Społeczny; wszystkie inne grupy, organizacje i środowiska grawitują wokół MSI i żadnej – jak dotąd – organizacji nie udało się wyjść z cienia MSI. Co więcej wszystkie inne tendencje i nurty pozostają w taki czy inny sposób z MSI związane – czy to ze względu na swój rodowód, czy z uwagi na różnorodne oficjalne, półoficjalne lub nieoficjalne koneksje z Ruchem, czy też przez prosty fakt, że zdecydowana większość osób do których adresują swe przesłanie ideowe pozostaje związana z MSI. Włoski Ruch Społeczny tak naprawdę nigdy nie był zagrożony w swej pozycji najpotężniejszego eksponenta włoskiego nacjonalizmu. Jedyna poważniejsza próba powołania konkurencyjnej wobec MSI formacji, podjęta w 1991 roku (Liga Narodowo-Ludowa) zakończyła się niepowodzeniem. W chwili obecnej nie ma też żadnej poważniejszej siły politycznej o narodowo-rewolucyjnym charakterze. Liga Narodowo-Ludowa, niewątpliwie największe z ugrupowań nurtu narodowo-radykalnego, zaprzepaściła wszystkie swoje szanse w momencie narodzin i obecnie musi się zadowolić trwaniem na obrzeżu MSI. Inne grupy (Bazy Autonomiczne, Front Narodowy, Ludowy Front Antagonistyczny) nie mają żadnego znaczenia.

W sferze ideologicznej istnieją dwa źródła oddziaływania – Nowa Prawica i nurt tradycjonalistyczny. Włoska Nowa Prawica ma jednak niewielkie znaczenie, ponadto nie ma nic nowego do zaproponowania poza tezami swojego francuskiego odpowiednika. O wiele bardziej inspirujący i ciekawy i Integralny Tradycjonalizm. Trudno jednakże po Juliusie Evoli stworzyć coś naprawdę wielkiego i oryginalnego, stąd nurt ten nieuchronnie skazany jest na swego rodzaju epigonizm. Ale i we Włoszech, podobnie jak i we Francji, rozbicie nurtu, niejednostronność interpretacji podstawowych kwestii i brak wyraźnie określonego „źródła duchowego promieniowania”, w bardzo dużym stopniu ograniczają możliwość oddziaływania nurtu tradycjonalistycznego.

Najbardziej interesującym zjawiskiem we włoskim obozie radykalnej prawicy jest jednak bardzo wiele niewielkich centrów studyjnych, kręgów kulturowych, kół politycznych, klubów dyskusyjnych. Tworzą one całą bogatą infrastrukturę włoskiej prawicy radykalnej, zajmując się dystrybucją książek, czasopism, wymianą informacji i idei. Istnienie tego rodzaju środowisk, poza i ponad określonymi partiami i organizacjami, pozwala jednocześnie na funkcjonowanie licznych alternatywnych wydawnictw książkowych, których rola jest bodaj jeszcze większa niż rola partii i organizacji. Dzięki tego rodzaju małym, niekomercyjnym wydawnictwom, publikującym dzieła autorów, których żadne „poważne” wydawnictwo nigdy by nie wydało, mogą przetrwać i rozwijać się idee i poglądy niezgodne z „jedynie słusznym” światopoglądem demoliberalnym.

Bogdan Kozieł

Tekst jest skróconą i niepełną wersją artykułu, który ukazał się w “Szczerbcu”, czasopiśmie Narodowego Odrodzenia Polski.
Przedruk całości lub części wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Pismo do nabycia:
http://www.archipelag.org.pl/ oraz na Allegro