Maria Durbajło: Barbie jako ikona kultury XXI wieku

Barbie – lalka produkowana przez Mattel i jest jedną z najlepiej sprzedających się zabawek oraz najbardziej znaną ikoną kultury masowej. Barbie została stworzona przez Ruth Handler w 1958 roku (jej prototypem była niemieckiej lalka Lilli, przeznaczona dla dorosłych), natomiast zadebiutowała 9 marca 1959 roku na nowojorskich targach zabawek, po wykupieniu praw do Lilli, przez założoną przez Ruth i Elliotta Handlerów, firmę Mattel. Nazwa Barbie pochodzi (jest zdrobnieniem) od imienia córki Ruth Handler – Barbary. Pełna nazwa lalki to Barbara Millicent Roberts. Stanowi ona tylko część wymyślonej biografii, w której występują między innymi chłopak Barbie – Ken i jej przyjaciółki – Midge i Teresa.

Z kulturowego punktu widzenia Barbie można porównać bez wątpienia do współczesnych ciał ukształtowanych przez rynek konsumencki. Mary F. Rogers postrzega Barbie w ten oto sposób:

Barbie symbolizuje wyzwanie, jakie współczesne ciało stawia granicom wytyczonym kiedyś raz na zawsze przez naturę. Jest więc ikoną pojawiającą się na naszych oczach konsumpcyjnej „somatyki” – technologii przeznaczonej dla ciał osób uwiedzionych myślą, że nasz fizyczny kształt można podporządkować własnym marzeniom, pod warunkiem, iż poświęcimy mu wystarczająco dużo pieniędzy i uwagi.

Postrzegając w ten sposób ciało człowiek czyni je jako narzędzie do aerobiku, przedmiot przeróżnych interwencji chirurgicznych oraz eksperymentów dietetycznych; traktuje ciało jak glinę, którą można i da się bez końca modelować. Prowadzi to do obsesji na punkcie swojego wyglądu. Już nie wystarczy wizyta w solarium, u manikiurzystki, siłownia i kluby fitness, masaże; sięgamy zatem po zabiegi medyczne w rodzaju liposukcji, wstrzykujemy sobie botoks, wyjeżdżamy na wczasy odchudzające, czy też odwiedzamy centra odnowy biologicznej, tylko po to, aby wyglądać pięknie, tak jak pani bądź pan z reklamy w telewizji, czy w prasie; chcemy być wiecznie młodzi, a tego rodzaju zabiegi są w stanie na jakiś okres wstrzymać czas nieuniknionego starzenia się; w jakiś sposób pozwalają oszukać naturę. Barbie jest pod wieloma względami spełnionym marzeniem – wyimaginowaną młodością, która przybiera co raz to nowsze, wzorcowe kształty. Barbie symbolizuje typ ciała, który wymaga zarówno pracy jak i poświęcenia, bowiem dla wspaniałej sylwetki musimy ciężko pracować fizycznie, poprzez na przykład męczące ćwiczenia aerobiku, czy na siłowni; ćwiczymy nie po to, aby być zdrowszym i sprawniejszym, lecz czynimy to, w związku z dbałością o wygląd. Czyni to tym samym z ciała zabawkę, którą możemy wyprodukować i daje nam ono tym samym możliwość zabawy ozdobami, barwnymi strojami, a także gry z estetycznym eksperymentem , która obecnie pozwala na kolczykowanie ciała i jego tatuowanie. Nasze ciało – zarówno jako produkt i zabawka, symbolizowane przez Barbie wymaga konsumpcji.

Nienaturalność kobiet wiąże się dzisiaj z posiadaniem owłosienia, na przykład, na nogach, twarzy, siwizną na głowie czy brakiem opalenizny na ciele. Kobiety według Joan Riviere poprzez przeróżne zabiegi depilacji, farbowania czy makijażu zatraciły swoją naturalność, stały się sztuczne, jak Barbie. Pojęcie makijaż naturalny jest kłamstwem, oszustwem, bowiem kobieta naturalną była by tylko wtedy, gdyby nie poddawała się żadnym zabiegom na swoim ciele, w celu upiększenia. Kobiety, by upodobnić się do celebrytek (wiecznie pięknych, smukłych, idealnych) są w stanie robić dosłownie wszystko. Modelka amerykańska Vickie Lee, aby wyglądać, jak Barbie poddała się trzem operacjom biustu, dwóm operacjom nosa oraz wielokrotnemu wstrzykiwaniu silikonu w wargi, a nawet usunięciu worków pod oczami; sama modelka twierdzi, że gdyby nie wyglądała by jak Barbie była by nikim.

Nasza dbałość o wygląd jest związana ze strachem, jak inny nas postrzegają i lękiem przed brakiem akceptacji ze strony innych. Jesteśmy bombardowani wizerunkiem świetnie wyglądających kobiet, mężczyzn, wiecznie smukłych, uśmiechniętych, z doskonałym makijażem, modnym ubraniem. Obraz ty otaczają nas codziennie, jesteśmy przesiąknięci, wręcz wciągnięci w bezwzględną machinę kultury masowej. Jeżeli odstajemy od tego wzorca idealnego piękna możemy poczuć się, jakbyśmy byli wykluczeni ze społeczeństwa. Przeróżne firmy kosmetyczne, salony fryzjerskie, itd. robią wszystko, aby zachęcić nas do skorzystania ze swoich produktów. W kulturach konsumpcjonistycznych cechy fizyczne postrzega się jako plastycznie zmienne – jeżeli chcemy idealnie wyglądać musimy włożyć w kształtowanie swojego ciała mnóstwo pracy. Ten sposób myślenia, kładzie więc nacisk na to, co wizualne – oko jest więc najważniejszym ze zmysłów, a ciało staje się centralnym przedmiotem jego zainteresowania. W świecie, nastawionym na wizualność stajemy bezustannie wobec wyzwania, by dopasować swoje ciało do zmieniających się gustów i czasów.

Dzisiejsze kobiety pozbawione są swej naturalności, swojego wdzięku – wszystko za sprawą masowej kultury. Barbie jest ikoną, dzisiejszym ideałem, do którego każdy z nas świadomie, bądź nie, dąży. Nie jesteśmy w stanie się od tego wzorca uwolnić; jest to fatum ciążące nad ludźmi, jest swoistą tragedią rozgrywającą się w XXI wieku, bowiem po to sztuczne piękno, lansowane za sprawą Barbie, sięgają już nawet dzieci. Niepohamowana chęć upodobnienia się do lalki doprowadziła do wielu nieszczęść: chorób, w postaci anoreksji, depresji, czy samobójstwa. Bez wątpienia – Barbie jest ikoną kultury XXI wieku; ikoną tragiczną, despotyczną, jest symbolem cywilizacji upadku, śmierci.

Bibliografia:
1. Lalka Barbie, w: http://pl.wikipedia.org/wiki/Lalka_Barbie,
2. Mary F. Rogers, Barbie jako ikona kultury, w: Antropologia widowisk.
3. Zagadnienia i wybór tekstów, Chałupnik Agata, Dudzik Wojciech, Kanabrodzki Mateusz, Kolankiewicz Leszek, WUW 2005.

Maria Durbajło