Mariusz Kukowski: Salvador Dalí – surrealizm i Tradycja

23 stycznia 1989 roku zmarł w zamku Pubol w Hiszpanii jeden z największych artystów naszego wieku. Salvador Dali, bo o nim właśnie mowa, postrzegany jest obecnie, jako wielki twórca, główny kreator surrealizmu, ekscentryk o paranoidalnych wręcz pomysłach, ocierających się niemal o perwersję. Niewiele mówi się niestety o jego poglądach politycznych i niezwykle ważnej roli, jaką odegrał w końcu lat trzydziestych, walcząc z lewicowymi wpływami w sztuce nowoczesnej. Te właśnie sprawy, a nie jego twórczość są tematem niniejszego artykułu.

Salvador Dali urodził się 11 maja 1904 roku w Figueras koło Gerony, jako syn notariusza, człowieka niezwykle szanowanego wśród miejscowej społeczności. Wychowany był w atmosferze tradycyjnych wartości hiszpańskich: religii i patriotyzmu. Po ukończeniu szkoły powszechnej, rozpoczął naukę w zakładzie braci Marianów. Trzeba przyznać, że nie był najlepszym uczniem, szybko zaczął ujawniać się jego niepospolity charakter. Często bywał brutalny w kontaktach z rówieśnikami, często odwoływał się w dyskusjach do przemocy, gdy nużyło go sięganie do mniej skutecznych argumentów słownych. W tym okresie wyszły jego zainteresowania plastyczne. Ojciec, widząc talent syna w tym kierunku, oddał go do klasy malarstwa Senora Nuneza w Figueras. Nauczyciel docenił zdolności swego ucznia oraz jego wręcz niewiarygodną pracowitość. Dali sięga również po prace modnych wówczas wśród artystów filozofów takich, jak: Freud, Voltaire czy Nietzsche. Po pewnym czasie, z własnej woli, powraca do szkoły prowadzonej przez braci zakonnych. Wreszcie, po skończeniu szkoły średniej, dostaje się do Akademii Sztuki w Madrycie. Nawiązuje wiele znajomości, często — niestety — niezbyt ciekawych: Louis Bunuel, Federico Garcia Lorca, Pedro Garfras, Eugenio Montes, zarazem jednak ociera się o kręgi konserwatystów i arystokracji madryckiej, w której znajduje mecenasa swej twórczości. Szybko staje się bardzo znanym artystą, jednym z twórców surrealizmu, a zarazem człowiekiem, który najwięcej wniósł do tego kierunku.

Druga połowa lat trzydziestych, to ostry konflikt Salvadora z przepełnionymi duchem lewicowym kołami artystycznymi. Jego związek z Galą — Heleną Dimitrowną Diakonową — rosyjską emigrantką, zmuszoną do opuszczenia ojczyzny przez rewolucję bolszewicką musiał zdecydowanie negatywnie wpłynąć na jego stosunek do tego typu ideologii. Gala miała na swego męża wpływ większy, niż ktokolwiek inny. W tym okresie Dali przejawia wyraźne zainteresowanie nazizmem i fascynację fenomenem dojścia Hitlera do władzy. Zostaje gwałtownie zaatakowany przez komunistów za obrazy: „Sześć objawień Lenina na fortepianie” i „Zagadka Willhema Tella”, który przedstawia Lenina bez spodni i z nienaturalnie wydłużoną kością ogonową. Hiszpańskie kręgi artystyczne kroczą zdecydowanie drogą rewolucji. Tworzy się „Stowarzyszenie rewolucyjnych Pisarzy i Artystów”, wychodzi pismo „La Revolution surrealiste” („Surrealistyczna Rewolucja”), przemianowane następnie na „La Surrealisme au service de la Revolution” („Surrealizm w Służbie Rewolucji”). Dali, pomimo silnych nacisków, odmawia udziału w tego typu inicjatywach. Jego zainteresowanie monarchią, katolicyzmem, znajomości w kręgach arystokracji a nade wszystko pełne poparcie dla gen. Franco, doprowadza do oficjalnego potępienia, ignorowania i izolacji przez koła surrealistów. Pozycja artysty jest jednak na tyle silna, że świat nie może wyobrazić sobie tego kierunku bez najwybitniejszego jego przedstawiciela. Postawa Salvadora Dali doprowadza do ostrych podziałów wśród lewicowych stowarzyszeń twórczych i w efekcie — do ich rozbicia. Nie jest jednak Dali nazistą. Kryzys monarchii komentuje obrazem „Zagadka Hitlera”, który jest oskarżeniem ugodowej polityki Chamberlaina. Sam niejako jest uosobieniem hiszpańskiej dumy narodowej i stale podkreśla swą przynależność do tego narodu. Nawet taka kreatura, jak Freud (fascynacja Dalego — niestety), musiał to przyznać, po spotkaniu z artystą: „Nigdy nie widziałem tak przykładowego egzemplarza Hiszpana. Cóż za fanatyk”.

Od końca lat trzydziestych, Dali wchodzi w nowy etap swego życia. Rozlicza się z resztkami lewicowej przeszłości, w swych obrazach coraz częściej nawiązuje do tematyki religijnej, jest przepełniony wiarą w hierarchię katolicką i monarchię. Dla jednego ze swych obrazów uzyskuje nawet papieskie błogosławieństwo. Sam określa to, jako „religijne ponowne narodziny na bazie katolicyzmu”. Po śmierci ukochanej Gali w 1982 roku mieszka samotnie w swoim zamku Pubol, prowadząc ascetyczny tryb życia, w całkowitej izolacji od świata. Ostatni obraz maluje w 1983 roku. Na dalsze kontynuowanie pracy twórczej brakuje mu sił. Umiera jako największy surrealista XX wieku. Szkoda, że postrzegany zazwyczaj tylko jako niezwykły ekscentryk, a nie jako artysta, potrafiący pogodzić niezrozumianą dla wielu sztukę nowoczesną z elementami tradycji swej wiary i narodu.

Mariusz Kukowski

Tekst ukazał się w “Szczerbcu”, czasopiśmie Narodowego Odrodzenia Polski.
Przedruk całości lub części wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Pismo do nabycia:
http://www.archipelag.org.pl/ oraz na Allegro

Komentarz redakcji Nacjonalista.pl: Warto pamiętać, iż Salvador Dali był zachwycony postacią Jose Antonio Primo de Rivery – twórcy Falangi Hiszpańskiej i jednego z głównych ideologów narodowego syndykalizmu. Wielki malarz mówił o nim po latach: „Jose Antonio był geniuszem. To jedna z najważniejszych osób w historii Hiszpanii”. W jego gabinecie wisiał portret legendarnego hiszpańskiego narodowego rewolucjonisty.

***