Louis-Ferdinand Céline – Śmierć na kredyt

„Śmierć na kredyt” to okrutna a zarazem fascynująca historia ukazująca rozpad więzi międzyludzkich. Powieść nawiązuje do toksycznego dzieciństwa pisarza w mieszczańskiej rodzinie. „Śmierć na kredyt”, podobnie jak wcześniejsza „Podróż do kresu nocy”, zrewolucjonizowała prozę francuską międzywojnia dzięki nowatorskim walorom literackim, m.in. śmiałej technice pisarskiej, wykorzystującej ekspresję języka mówionego, z jego urywanymi i niespójnymi zdaniami oraz żargonowymi wyrażeniami z języka warstw najbiedniejszych. Twórczość Celine’a obnaża absurdalny charakter żyda i ukazuje wizję rzeczywistości łączącej burleskę z patetycznością. W kolejnych pokoleniach czytelników nieodmiennie wywołując szok poznawczy i egzystencjalny.

Fabuła:

Ferdynand Bardamu, alter ego autora, znany już z Podróży do kresu nocy, jest lekarzem w Paryżu. Jego pacjenci to biedota, która go wykorzystuje, rzadko płacąc za jego usługi, podczas gdy on musi być na ich każde zawołanie. Akcja nie jest ciągła, ale cofa się do wcześniejszych wspomnień i często wkracza w rejon fantazji, zwłaszcza gdy chodzi o seksualne eskapady Ferdynanda. We wspomnieniach styl jest szorstki, zdania rozpadają się dla oddania atmosfery rojnego świata codziennych paryskich tragedii, wysiłków, by zarobić na życie, chorób, w tym wenerycznych, obrzydliwych historii rodzin, których losem rządzi ich własna głupota, złośliwość, żądze i chciwość.

W polskim przedwojennym wydaniu pierwsza część nazywała się „Dzieciństwo”, druga „Mistrz Courtial”. W pierwszej opisane jest dzieciństwo i młodość Ferdynanda, syna sklepikarzy, w Paryżu lat 1900 – 1910. Próbuje on różnych zawodów, ale do niczego się nie nadaje. Postęp techniczny skontrastowany jest z porażkami zwykłych ludzi niemogących się dopasować do nowego stulecia, zagrożonych zadłużeniem i nędzą. Druga część opisuje dwa lata spędzone przez narratora jako pracownika chimerycznego uczonego i wydawcy, marzyciela, trochę oszusta Rogera-Marina Courtiala des Péreiresa. Z uczonym i jego żoną bierze udział w eksperymencie na farmie w Pikardii, gdzie chcą zrewolucjonizować rolnictwo. Kończy się to klęską.

Louis-Ferdinand Céline (właśc. Louis Ferdinand Destouches), 1894-1961, urodził się w Courbevoie pod Paryżem, w niezamożnej rodzinie urzędniczo-kupieckiej (matka miała sklep z koronkami). Z zawodu lekarz epidemiolog, zaczyna próbować swoich sił jako pisarz już około roku 1917, zamieszczając w prasie artykuły i przekłady. W 1932 r. wydaje pierwszą powieść. Jest to „Podróż do kresu nocy”, która zdobywa mu rozgłos. Prócz tej, najsłynniejszej, jeszcze dwie inne powieści Céline’a zajęły trwałe miejsce w literaturze: „Śmierć na kredyt” (1935) i „Nord” (1960).

„Śmierć na kredyt”, powieść o wyraźnie autobiograficznym podtekście, pełna scen drastycznych, śmiałych, niekiedy odrażających, jest tego najlepszym dowodem. Czytelnik, który weźmie do ręki tę książkę, sam zdecyduje, co o niej sądzić. Jedno jest pewne: nie pozostanie wobec niej obojętny.

Jeden z najwybitniejszych francuskich pisarzy wciąż jest obiektem ostracyzmu ze strony pewnych środowisk, które nie mogą mu wybaczyć niechęci do Żydów i bolszewizmu. Po zakończeniu wojny oskarżono go o kolaborację z Niemcami, określano go mianem „hańby narodowej”, Jean-Paul Sartre domagał się dla niego kary śmierci.