Adam Doboszyński: Powszechne uwłaszczenie w ujęciu katolickiego nacjonalisty

Materializm widzi we własności jedynie narzędzie do zdobywania zysków. Stąd płynie skłonność do uruchomienia własności, cechująca ustrój liberalny, dążąc do możliwie łatwego przerzucania własności w społeczeństwie, by się przesuwała automatycznie do rąk, które potrafią z niej wycisnąć jak najwięcej zysku. Światopogląd idealistyczny uważa własność nie tylko za pomoc w pracy, lecz zarazem i za źródło, wywołujące w człowieku specyficzne uczucia o wielkim znaczeniu moralnym: przywiązanie do ziemi, domu i warsztatu, poczucie odpowiedzialności wobec pokoleń przeszłych i przyszłych, poważniejsze i hardziej pozytywne ustosunkowanie do problemów państwa i społeczeństwa, większe poczucie godności osobistej i związane z nim poczucie honoru, bez którego żadne społeczeństwo nie może istnieć.

Zdrowe społeczeństwo opiera się na pracy i na rodzinie. Lecz najbardziej zwarta rodzina rozprzęga się szybko, o ile nie ma oparcia we własności. Dopiero własność daje rodzinie możność trwania, pozwala jej wykształcić się w silną komórkę społeczną i nawiązać ciągłość tradycji rodzinnej. Rodzina nie może być przejściowym zrzeszeniem kilku osób, które żyją razem póki rodzice nie wymrą, a dzieci nie dorosną. Musi ona stanowić czynnik ciągły, musi liczyć swój wiek nie na lata, lecz na generacje. Ta ciągłość tradycji rodzinnej, której podstawowym warunkiem jest własność przekazywana sobie kolejno przez pokolenia, daje człowiekowi to poczucie godności osobistej i wrośnięcia w swój naród i w swą ziemię, które upodabnia chłopa do księcia, a którego brak czyni z miejskiego proletariusza ludzki atom zawieszony w próżni, poza ludzkością i jej historią. Rodzina i własność stanowią więc pojęcia nierozdzielne. Dopiero gdy uwłaszczymy każdą rodzinę, możemy zrealizować sprawiedliwy ustrój społeczny.

Lecz własność wywołuje nie tylko skutki dodatnie. Budzi również i złe instynkty. Uczucie posiadania, nietrzymane na wodzy i nie kontrolowane stale przez rozum i sumienie, wyradza się niebawem i staje się rychło jedną z licznych odmian ludzkiego egoizmu. Z chwilą zaprzeczenia obowiązków moralnych, związanych z wszelkim posiadaniem, budzi się pokusa, by wykorzystać siłę, którą daje. Skoro część posiadających zaczyna uważać własność po prostu za broń, służącą do zdobywania możliwie dużych dochodów, staje się ona środkiem władzy i wyzysku. Przy pomocy odsetek zaczyna drążyć społeczeństwo i odbiera coraz liczniejszym rzeszom owoce ich pracy. Powoli rośnie w potęgę i koncentruje się w coraz to mniejszej ilości rąk. Wreszcie opanowuje państwo i zaczyna ściągać, w formie monopolowych zysków, jeszcze tę część społecznego dochodu, której nie udało się wydusić przy pomocy procentu. Wszelkie ustawy i instytucje nagina się lub przekształca do tego celu. Ilość posiadanego majątku staje się wyłącznym kryterium wartości człowieka, a hałaśliwa propaganda przygłusza do czasu pomruk rozpaczy eksploatowanych mas.

Teoretycznie biorąc mógłby się znaleźć silny rząd, który zagarnie władzę polityczną i zahamuje wyzysk skoncentrowanego kapitału, nie zmieniając struktury ustroju, lecz starając się łagodzić najjaskrawsze nadużycia. Można by w ten sposób stworzyć stan pewnej równowagi gospodarczej, system godziwego podziału dochodów w społeczeństwie. Ale byłby to stan niemożliwy do utrzymania na dalszą metę. Żaden kraj nie może na to liczyć, że będzie miał stale rząd silny i światły, a wszelkie osłabienie władzy wyzwoliłoby, ponownie zorganizowane siły wyzysku, trzymane przejściowo na uwięzi. Polityka gospodarcza nie może się więc ograniczyć do bieżącego unieszkodliwiania zapędów szkodliwych dla ogółu, lecz musi dążyć do stworzenia takiego ustroju, w którym naturalna gra sił i przyzwyczajeń gospodarczych przeciwdziałałaby ponownemu zwyrodnieniu struktury społecznej. I tego celu nie da się inaczej osiągnąć, jak przez uwłaszczenie mas. Pozwoli ono rozłożyć na ogół ludzi dobre strony posiadania, a zneutralizuje w dużej mierze pokusy związane z własnością, odbierając im obecne możliwości rozwoju.

W kraju, który będzie przestrzegał zasad chrześcijańskiego współżycia, dodatnie oddziaływanie własności będzie konsolidować strukturę moralną i gospodarczą ludności. Powoli wytwarzać się będzie psychika przywiązania człowieka do jego warsztatu, odpowiedzialności za własność rodzinną i dobro zbiorowe. W takiej atmosferze dojrzewa społeczeństwo, odporne na wybujałość indywidualnych egoizmów. W ustroju bolszewickim wystarczy by dwudziestu rządzących mężów podzieliło między siebie dwadzieścia trustów państwowych i dwadzieścia najpiękniejszych kobiet – konferencja będzie trwała kwadrans i w jej wyniku będziemy mieli z powrotem kapitalizm. Marks twierdzi, że kapitaliści zagarniają „nadwartość” pracy robotników. Wiemy już, że sprawa nie jest tak prosta, że skoncentrowany kapitał ściąga monopolowe zyski z całego społeczeństwa, że robotnik ponosi na ogół szkodę nie jako pracownik danej fabryki, ale w swym charakterze członka solidarnie eksploatowanego społeczeństwa. Przypuśćmy jednak na chwilę, że Marks miał rację. W państwie kolektywistycznym „nadwartością” pracy robotniczej dysponowałby rząd. Skąd pewność, skąd nawet prawdopodobieństwo, że dysponowałby nią sprawiedliwie? Że nie używałby tej „nadwartości” na uprzywilejowanie pewnych kategorii pracowników w stosunku do innych? Przemysłu w stosunku do rolnictwa? Pracowników fizycznych w stosunku do pracowników umysłowych? Arystokracji partyjnej w stosunku do proletariatu partyjnego?

Tam gdzie masy ludzkie żyją z pracy najemnej – czy to będzie kapitalizm prywatny, czy państwowy – rozdział dochodu między tego, który dostarcza kapitał, a tego który daje pracę, będzie przeważnie krzywdzący, a zawsze arbitralny. Natomiast w ustroju, w którym ogół rodzin opiera swój byt na własnych warsztatach, wszelka zmiana w rozłożeniu własności wymaga przełamania milionów oporów indywidualnych, zmowa staje się niemożliwa, a połączenie w tych samych rękach pracy i kapitału gwarantuje zdrowy podział dochodu społecznego i zapobiega narastaniu nowych krzywd. Chcąc wprowadzić ponownie wyzysk do takiego ustroju, nie wystarczy paru zmian ustawodawczych, ani chwilowego zagarnięcia władzy przez jednostki niemoralne – na to potrzeba wieków.

Uwłaszczenie mas – czy się to komu podoba, czy nie podoba – stanowi przeto naczelny postulat godziwej organizacji społeczeństwa. Wprowadzenie go w życie będzie naczelnym zadaniem rządów narodowych.

Adam Doboszyński

Fragment z „Gospodarka Narodowa”.