Michał Radzikowski: Narodowy socjalizm w Polsce międzywojennej

Określenie „narodowy socjalizm” ma obecnie wydźwięk pejoratywny, co związane jest z ideologią i działalnością niemieckich narodowych socjalistów, spod znaku NSDAP. Mało kto zdaje sobie sprawę, że w historii polskiego ruchu narodowo-radykalnego był też akcent narodowo-socjalistyczny, niemający — poza pewną zewnętrzną frazeologią — nic wspólnego z niemieckim nazizmem. Doceniając wkład Obozu Narodowo-Radykalnego w ukształtowanie polskiej myśli narodowo-rewolucyjnej nie należy zapominać o znacznie mniejszych liczebnie i uboższych intelektualnie ugrupowaniach narodowo-socjalistycznych. Należy z całą mocą stwierdzić, że niemiecki narodowy socjalizm, czy włoski faszyzm stanowiły jedynie inspirację dla polskich narodowych socjalistów, nie będąc przedmiotem ich ślepego naśladownictwa. Bogumił Grott, w pracy „Nacjonalizm chrześcijański”, podkreśla, że: „Mimo podobieństw w nazewnictwie polscy narodowi socjaliści i faszyści na ogól odżegnywali się od wszelkich koneksji z ruchami ideowo-politycznymi panującymi w państwach osi. Losy niektórych z tych ludzi stały się też w czasie wojny losami tragicznymi. Ginęli oni bowiem z rąk Niemców”. Polski narodowy socjalizm cechował się z jednej strony przywiązaniem do tradycji narodowej i uznaniem prymatu interesu narodowego, z drugiej zaś strony wrażliwością na problematykę społeczną i zdecydowaną negację kapitalizmu, jako systemu wrogiego zarówno dla Narodu, jak i jednostki.

Najsilniejszym ugrupowaniem z tego kręgu była Partia Narodowych Socjalistów, powstała 20 czerwca 1933 r. Organizacja ta wydała zbiór założeń programowych: „Katechizm Narodowy Polskiej Klasy Pracującej” oraz broszury: „Państwo niepodległe, czy kolonia?’, „O nowy ustrój polski”, „Narodowy socjalizm wobec komunizmu”. Założenia PNS wymierzone były przeciw demoliberalizmowi i zwiększaniu wpływów żydowskich w Polsce, zalecały gospodarkę planową oraz były radykalnie antyniemieckie i panslawistyczne (skupienie wokół Polski innych państw słowiańskich). PNS opierała się na zasadach katolicyzmu. Organizacja wydawała pisma — „Zwycięstwo” i „Narodowy Socjalizm”.

Drugim ugrupowaniem o charakterze narodowo-socjalistycznym był Narodowo-Radykalny Ruch Uzdrowienia, którego przywódcą był Józef Kowal-Lipiński. NRRU działał na Śląsku, skupiając kilka tysięcy członków. Ruch zwalczał zarówno kapitalizm, jak i socjalizm reprezentowany przez PPS. W 1937 r. ukazała się broszura pt. „Ideologia, program i światopogląd Narodowo-Radykalnego Ruchu Uzdrowienia”. Partia ta, przyjmowała ideę wodzowską, jednakże krytykowała rozwiązania hitlerowskie, jako antychrześcijańskie. Kowal-Lipiński pisał: „Stwierdzam, że oprócz etyki chrześcijańskiej nikt lepszej i odpowiedniejszej dla świata nie znalazł. Polska i świat słowiański, do którego należy przyszłość Europy muszą być wychowane w duchu Chrystusowym. Po zwycięstwie naszej idei zniknie (…) żydowski bolszewizm i wolnomyślicielstwo”.

Trzecim ruchem narodowo-socjalistycznym była Narodowo-Socjalistyczna Partia Robotnicza. Szacuje się, że grupa ta miała ok. 10 tys. aktywnych zwolenników. Jej twórcą był Wacław Kozielski, usunięty z kieleckiego oddziału SN za radykalizm. Partia ta, była silnie antyniemiecka i antysemicka — wydała broszurę „10 punktów Narodowego Socjalizmu”. NSPR prowadziła działalność głównie na terenie Górnego Śląska, Łodzi i Kielc. Program NSPR zakładał konieczność likwidacji systemu kapitalistycznego przez unarodowienie bogactw narodowych i obcego kapitału. Jednocześnie przeciwstawiał się etatyzmowi i zakładał poszanowanie własności prywatnej. Grupa ta, została zdelegalizowana 28 sierpnia 1933 r. na terenie województwa śląskiego za „naruszanie spokoju publicznego”, zaś ostatecznie została rozwiązana przez władze 13 czerwca 1934 r.

Oprócz wyżej wymienionych organizacji istniały także mniejsze grupy, takie jak: Polska Partia Narodowych Socjalistów, działająca w Łodzi i wydająca pismo „Swastyka”, Narodowo-Społeczna Partia Radykalna, Narodowo-Socjalistyczna Partia Miast i Wsi, głosząca hasło: „Polacy nędzarze łączcie się przeciw obcym bogaczom” oraz działająca na Śląsku — Polska Partia Narodowych Socjalistów „Warta”.

Wszystkie te ugrupowania nie miały nic wspólnego z nazizmem, wręcz przeciwnie — odżegnywały się od wspólnych z nim korzeni. Ich wspólną cechą była mała liczebność i słabe nagłośnienie propagandowe, co przesądziło o ich ograniczonym wpływie na polskie społeczeństwo i niemożności odegrania poważniejszej roli. Główną bazą dla ich działalności były duże ośrodki robotnicze, takie jak Górny Śląsk, czy Łódź. Mimo małego znaczenia politycznego organizacja te spełniały, bardzo istotną rolę — odciągały polskich robotników od marksistowskiego socjalizmu w wydaniu PPS- -owskim i nie pozwalały zmonopolizować kwestii ochrony praw socjalnych i przeciwstawiania się kapitalizmowi partiom socjalistycznym i komunistycznym.

Tekst ukazał się w “Szczerbcu”, czasopiśmie Narodowego Odrodzenia Polski.
Przedruk całości lub części wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Pismo do nabycia:
http://www.archipelag.org.pl/ oraz na Allegro