Włoska muzyka alternatywna w „latach ołowiu”

Lata ołowiu

Lata 70. były we Włoszech bardzo trudne i nie bezpodstawnie nazywane latami ołowiu. Był to czas zaostrzenia dyskursu politycznego, licznych protestów, demonstracji ulicznych, porwań, niewyjaśnionych zabójstw i terroryzmu. W dużych miastach niemalże na porządku dziennym były manifestacje polityczne przeradzające się w krwawe starcia grup prawicy, lewicy oraz sił porządkowych. W tych istnych miejskich wojnach znaczącą przewagę liczebną miała lewica, za to młodzi neofaszyści byli lepiej zorganizowani i agresywni.

Jednak jeszcze bardziej znacząca była przewaga, jaką komuniści mieli na polu kulturalnym i społecznym. Po rewolucji seksualnej ’68 roku cała kultura młodzieżowa skręciła ostro w lewo i komunizm stał się swego rodzaju modą, podobnie zresztą jak zainteresowanie narkotykami, żądanie legalizacji aborcji i inne podobne „postępowe wolności”. W szkołach średnich i na uniwersytetach prawie wyłączny monopol ideowy miały organizacje lewicowe, takie jak Movimento Studentesco. Młodzi neofaszyści, postrzegani jako relikt skompromitowanego reżimu, a do tego konserwatywni w kwestiach obyczajowych byli spychani na margines społeczeństwa, ignorowani przez media i traktowani z niechęcią przez rówieśników. Jednak i oni mieli swoje organizacje, wśród których największymi były Fronte della Gioventu (Front Młodzieży, młodzieżówka Movimento Sociale Italiano, MSI), FUAN (organizacja studencka).

Początki

W tej atmosferze napięcia, niepokoju i społecznej marginalizacji powstają pierwsze zespoły prawicowej muzyki alternatywnej. Chociaż korzenie tego gatunku sięgają lat 60. i działalności kabaretów, szczególnie Bagaglino i Giardino dei Supplizi to prawdziwy początek musica alternativa przypada na koniec pierwszej połowy lat 70. – czas, kiedy młodzi prawicowi działacze zaczynają swoje pragnienia, marzenia i obawy wyrażać poprzez muzykę. Na początku są to utwory o prostej aranżacji, składające się głównie z gitary i wokalu (lub kilku gitar / kilku głosów), ale z czasem kolejne zespoły coraz bardziej wzbogacają swoją twórczość dodając kolejne instrumenty i podnosząc jakość wykonania i nagrań.

Pierwszy zespół prawicowej muzyki alternatywnej powstaje w 1974 r. Jest to Gruppo Padovano di Protesta Nazionale czyli Padewska Grupa Protestu Narodowego, złożona z 5 chłopaków z Padwy. W ciągu pierwszych lat zespół kilkakrotnie zmieniał skład, aż w 1977 r. pozostaje tylko dwóch członków: Mario Bortoluzzi i Junio Guariento. Prezentują się oni na pierwszym Obozie Hobbit (patrz niżej) jako Compagnia dell’Anello (Drużyna Pierścienia), dając tym samym początek jednemu z najsławniejszych (i najdłużej istniejących – od lat 70. do dzisiaj) zespołów włoskiej muzyki alternatywnej. W ciągu wielu lat swojego istnienia zespół ewoluował, wychodząc od 2 chłopaków z gitarami do kilku osób i złożonej aranżacji. Chociaż skład wielokrotnie się zmieniał liderem pozostaje nadal Mario Bortoluzzi. Najbardziej znane utwory Compagnia dell’Anello to Il domani appartiene a noi (od 1996 r. hymn Azione Giovani), Anche se tutti noi no,  Jan Palach [tytuły zaznaczone jako linki odnoszą do klipów z polskimi tłumaczeniami danego utworu.

Kolejnym i, obok Compagnia dell’Anello, najsławniejszym zespołem tej sceny są Amici del Vetno (Przyjaciele Wiatru) – grupa założona przez Carlo Venturino, studenta medycyny z Mediolanu. Pierwotnie wykonywał on swoje piosenki tylko dla grupy znajomych, aż pewnego dnia w 1976 r. został zaproszony do jednego z lokali w Turnie by zaprezentować swoją twórczość szerszej publiczności. Koncert okazał się wielkim sukcesem, a Carlo postanowił założyć zespół w skład którego weszli: jego brat Marco, narzeczona Cristina i przyjaciel Guido. Amici del Vento szybko zyskują sławę w środowiskach prawicowych a rok później wydają kasetę Trama nera. Aż do początku lat 80. cieszą się niesłabnącą popularnością. Wiele z ich piosenek staje się wręcz hymnami młodej prawicy tamtych czasów, jak np. ich sztandarowy utwór Amici del Vento, czy Nel suo nome. Jednak wszelkie rekordy popularności wśród utworów muzyki alternatywnej bije Trama nera - jedyna piosenka z tego obszaru, która wyrywa się z „faszystowskiego getta” i jest znana i śpiewana w całym kraju – do tego stopnia, że zostaje wybrana „najczęściej słuchaną piosenką” w rankingu pewnej sycylijskiej rozgłośni związanej z Partią Socjalistyczną.

Duży sukces osiąga też rzymski Janus (pierwotnie Janum) – pierwszy zespół muzyki alternatywnej grający rocka. Ich pierwsza płyta Tempo di vittoria/Rivoluzione wydana w 1976 r. osiągnęła niespotykany na tamte czasy wynik 1000 sprzedanych egzemplarzy. (więcej w tym artykule poświęconym Janusowi)

Poza zespołami pojawiają się także liczni cantautori (wł. cantare – śpiewać, autore – autor), którzy sami piszą i wykonują swoje utwory. Należą do nich m. in. Loris Lombroni (którzy następnie włącza się do Gruppo Padovano di Protesta Nazionale), Fabrizio Marzi oraz najbardziej znany wykonawca tego rodzaju Massimo Morsello.

Czas Hobbita

Punktem zwrotnym w rozwoju muzyki alternatywnej były Campi Hobbit („Obozy Hobbit”) , których nazwa nawiązywała do powieści Tolkiena Hobbit i Władca Pierścieni, oraz do stworzonego przez niego świata honoru, przyjaźni i poświęcenia. W czasie tych weekendowych spotkań działaczy Fronte della Gioventu pod gołym niebem odbywały się dyskusje, prezentacje „alternatywnej grafiki”, dyskusje na tematy społeczne i oczywiście koncerty.

Pierwszy Obóz Hobbit odbył się 11-12 czerwca 1977 r. na boisku miejskim w Montesarchio i okazał się wielkim sukcesem, przede wszystkim dlatego, że po raz pierwszy ponad 1500 młodych, kreatywnych aktywistów z całego kraju mogło się spotkać, zaprezentować swoją twórczość oraz przedstawić swoje poglądy i pomysły na przyszłość. Choć szczególne na to ostatnie władze MSI patrzyły podejrzliwie: jednym z zasadniczych celów Campi Hobbit było stworzenie nowego języka, kultury i nowej jakości przekazu, która umożliwiałaby dotarcie z prawicowymi wartościami do reszty społeczeństwa, a na takie „rewolucje” starzy „missini” patrzyli niechętnie. Marco Tarchi, uczestnik wszystkich trzech Campi Hobbit oraz autor książki o tym fenomenie, wspomina: Pierwszy Obóz był dla wielu okazją żeby odkryć, że inny neofaszyzm, znacznie różniący się zarówno od nostalgicznej wersji MSI Almirantego jak i od tej neurotycznej i pełnej przemocy skrajnej prawicy, był możliwy.

Spotkanie w Montesarchio miało także ogromne znaczenie dla prawicowej muzyki – również po raz pierwszy zespoły z tego obszaru mogły wystąpić przed tak szeroką publicznością. To tutaj po raz pierwszy Mario Bortoluzzi i Junio Guariento zaprezentowali się jako Compagnia dell’Anello i tutaj zaczęła się ich sława. Wystąpiły także inne znane zespoły jak Janus czy Amici del Vento, których występ był głównym punktem wieczornego koncertu. Poza tym na scenie znaleźli się także liczni wykonawcy solowi m. in. Roberto Socco, Fabrizio Marzi, Enzo Matarazzo, Renato Collela oraz jedyna wykonawczyni Andreina Tomada.

Drugi „Hobbit” miał miejsce w Fonte Romana, w dniach 23-25 czerwca 1978 r. Tutaj, poza znanymi już zespołami i wykonawcami debiutuje Massimo Marsello, którego długą karierę zakończy dopiero śmierć w 2001 r. Na obozie zostaje także nakręcony film uwieczniający najważniejsze wydarzenia, a kaseta z nim jest przegrywana i prezentowana w wielu siedzibach MSI w całym kraju.

W 1979 r. z różnych przyczyn obóz się nie odbywa, za to ten z 1980 (16-20 lipca) pod hasłem Una festa a lungo attesa („Święto od dawna oczekiwane”) przechodzi do historii jako najlepszy „Hobbit”, jak wspomina Marcho Tarchi: najbardziej udany: dynamiczny, niepokorny, intensywny. Odbywa się w zamku Camponeschi, gdzie wśród średniowiecznych murów na scenie grane są koncerty, na stoiskach sprzedawane są czasopisma i wydawnictwa muzyczne, a w budynkach toczą się dyskusje i prezentowane są nowe inicjatywy. Cały zamek oklejony jest wielkimi plakatami z „grafiką alternatywną”. Co ważne, tym razem wstęp na obóz mają nie tylko prawicowi działacze, ale wszyscy zainteresowani, w tym także dziennikarze, którzy poświęcają temu wydarzeniu dużo uwagi.

Tematyka

Muzyka alternatywna zrodziła się z potrzeby śpiewania o codziennych doświadczeniach młodych, prawicowych aktywistów, więc nic dziwnego że pierwsze miejsce wśród poruszanych w tekstach tematów zajmują właśnie ówczesne problemy, często takie jak uliczne starcia z „czerwonymi” (Battesimo del fuoco Massimo Morsello) i aresztowania a także procesy (A Piero Compagnia dell’Anello). Powstaje również wiele piosenek przedstawiających w ironiczny sposób społeczne i polityczne tamtych czasów jak choćby Incontro Amici del Vento, Sunglasses’ policeman blues, Ballata del nero Cd’A czy Ballata del compagno zespołu ZPM. Jeśli chodzi o tematy społeczne muzycy często w swoich utworach wypowiadają się przeciw narkotykom (Polvere bianca Massimo Morsello, Droga AdV) i aborcji (np. Lettera ad un bambino buttato via AdV).

Ważne miejsce w muzyce alternatywnej zajmuje uczczenie „męczenników” faszyzmu, szczególnie Mikisa Mantakasa, greckiego studenta należącego FUAN-u zastrzelonego w 1975 r. w trakcie ulicznych zamieszek (Nel suo nome AdV, Mikis Vento del Sud, ) i Sergio Ramelli, 19-latka z Mediolanu, śmiertelnie pobitego przed swoim domem przez grupę komunistów (Dedicato a Sergio Ramelli ZPM). Powstawały także liczne utwory poświęcone także „męczennikom antykomunistycznym” z państw bloku wschodniego, przede wszystkim Janowi Palachowi, studentowi z Pragi który w 1969 podpalił się w geście protestu przeciw agresji Związku Sowieckiego na Czechosłowację (Jan Palach CdA, Primavera ‘68 ZPM). Ogólnie sporo miejsca poświęcano walce z komunizmem i władzą Związku Sowieckiego w Europie Wschodniej, czego przykładem są takie piosenki jak Aventi ragazzi di Buda Franca Cremonini czy Vecchi Amici AdV.

Oczywiście w muzyce młodych nacjonalistów nie mogło zabraknąć nawiązań do historii, poczynając od tej starożytnej i piosenek poświęconych Imperium Rzymskiemu (Dedicato all’Europa Cd’A), przez średniowiecze (Il contadino, il monaco, il guerriero Cd’A, Scudiero AdV) aż po XX wiek (Foiba di San Giuliano Cd’A) . Pojawiają się także liczne motywy legendarne i nawiązania do i kultury różnych krajów Europy (La luna e il cavaliere del Sole AdV, Strade d’Europa Cd’A).

Pojawiają się także, choć raczej nie w głównym nurcie musica alternativa, piosenki stanowiące refleksję nad sensem i ceną walki, jaką toczą młodzi neofaszyści., zarówno na placach jak i w lokalach z gitarą w dłoni. Do takich utworów należą np. Io credo i Me ne vado ZPM, Cantare una canzone AdV, Compagno mio Vento del Sud czy Questa vita Lorisa Lombroni.

Lata 80.

Na początku lat 80. scena musica alternativa powoli zamiera. Składają się na to różne czynniki, m. in. wybuch bomby na dworcu w Bolognii (2.08.1980), o który oskarżono skrajnie prawicową grupę terrorystów NAR, w następstwie czego rozpoczęły się liczne aresztowania i procesy wielu działaczy prawicowych (za terroryzm został skazany m. in. Massimo Morsello). Poza tym często bywało tak, że młodzi muzycy kończąc studia rezygnowali z działalności artystycznej lub mocno ją ograniczali. Tak było np. w przypadku Amici del Vento – gdy Carlo Venturino skończył studia i zaczął pracować jako lekarz częstotliwość ich koncertów znacznie spadła.

W tym czasie wiele zespołów się rozwiązuje (choć część z nich wznowi działalność w latach 90.): w 1980 ZPM, w 1981 Janus, w 1983 r. po śmierci Carlo Venturino rozwiązują się Amici del Vento. Nie oznacza to jednak końca sceny włoskiej muzyki alternatywnej – ta muzyka lat 70. stanowi źródło i podstawę całej włoskiej muzyki tożsamościowej, w tym także współczesnego rocka tożsamościowego. Także Campi Hobbit wciąż wydają owoce, co widać m. in w nazwie zespołu Hobbit czy w nazwie Stowarzyszenia Kulturalnego Lorien.

Wiedźminka

Compagnia dell’Anello, Campo Hobbit I (1977)