Bogdan Kozieł: Era Robotnika

Rok 1932 był dla Niemiec okresem wyjątkowo niespokojnym, ca­łe społeczeństwo w gorączkowym napięciu oczekiwało rewolucyj­nego przewrotu. O tym, że Niemcy stoją u progu rewolucji przeko­nani byli prawie wszyscy. Nie było tylko wiadomo, jaka to będzie rewolucja – czerwona, komunistyczna, czy też brunatna, narodowo-socjalistyczna. Rozwiązanie problemu nastąpiło w styczniu 1933 roku i to w sposób odmienny, niż się powszechnie spodziewano. Ale póki co, całe Niemcy z niepokojem obserwowały konwulsyjne mio­tanie się przeciwstawnych sił politycznych w parlamencie i chaos krwawych ulicznych starć między bojówkami umundurowanymi w brunatne i oliwkowozielone koszule.

W tym to, tak ważnym dla Niemiec roku, w witrynach księgarń niemieckich pojawiła się książka Ernsta Jüngera „Der Arbeiter, Herrschaft und Gestalt” („Robotnik, jego postać i władztwo”). Au­tor tej książki był osobą dobrze znaną w kręgach t.zw. rewolucyj­nych konserwatystów. Pod zbiorczą nazwą „Rewolucji Konser­watywnej” umieszczać się zwykło bardzo różnorodne nurty ideo­we, od tzw. młodokonserwatystów (będących właściwymi głosi­cielami idei Rewolucji Narodowej), poprzez młodzieżowe ruchy bundisch, rasistowskie grupy volkisch, aż do tzw. narodowych re­wolucjonistów, narodowych bolszewików i rewolucyjnych narodowych socjalistów (w rodzaju Otto Strassera). Wspólnym mianow­nikiem dla tego amalgamatu grup, czasopism, wydawnictw, partii, organizacji i klubów była zdecydowana wrogość do Republiki Wei­marskiej oraz do liberalizmu, kapitalizmu i demokracji parlamen­tarnej.

Ernst Jünger utrzymywał bliskie kontakty z przedstawicielami prawie wszystkich odłamów Rewolucji Konserwatywnej – m.in. z Ernstem von Salomonem, Ernstem Niekischem, Otto Strasserem, Karlem O. Paetelem. W tym czasie poglądy samego Jüngera bliskie są nurtowi narodowo-rewolucyjnemu, a nawet narodowo-bolszewickiemu. Najpełniejszą syntezę politycznych i filozoficz­nych przekonań Jüngera stanowi właśnie książka „Der Arbeiter”, będąca podsumowaniem jego prawie dziesięcioletniej aktywności politycznej.

Ernst Jünger urodził się 29 marca 1895 roku w Heidelbergu. W roku 1911 szesnastoletni Jünger wstępuje do nacjonalistycznej orga­nizacji młodzieżowej Wandervogel (Wędrowne ptaki) i publikuje swój pierwszy wiersz w lokalnym piśmie tej organizacji. W roku 1913 porzuca dom rodzinny i wstępuje do francuskiej Legii Cudzo­ziemskiej, lecz wskutek nalegań ojca wraca po kilku miesiącach do domu. Już pierwszego dnia po wybuchu Wojny Światowej Jünger ochotniczo wstępuje do armii niemieckiej. Walczy na froncie za­chodnim, jest czternastokrotnie ranny, wielokrotnie otrzymuje odzna­czenia za zasługi bojowe – m.in. Krzyż Żelazny I Klasy (1916), Krzyż Rycerski Orderu Hohenzollernów (1917) i najwyższe odzna­czenie w niemieckiej armii: Order „Pour le merite” (1918).

Po zakończeniu wojny Jünger, zainspirowany swymi wojenny­mi przeżyciami, zaczyna pisać książki. Już pierwsza jego książka „In Stahlgewittern” („W stalowych burzach”) – wydana w 1919 roku – odnosi olbrzymi sukces. Wkrótce ukazują się kolejne książ­ki, m.in. „Der Kampf als inneres Erlebnis” (1922), „Das Waldchen 125″ (1924), „Feuer und Blut” (1925). W1923 roku Jünger porzu­ca służbę w Reichswerze i zapisuje się na Uniwersytet w Lipsku. Studiuje biologię, zoologię i filozofię. We wrześniu 1925 roku Jün­ger po raz pierwszy angażuje się politycznie – wchodzi do komite­tu redakcyjnego pisma „Die Standarte”, którego redaktorem na­czelnym jest dawny dowódca frontowy i przyjaciel Jüngera, Hel­mut Frankę. Pismo „Die Standarte ” – powiązane z organizacją kom­batancką Stahlhelm – ma dać wyraz „frontowej mentalności nacjo­nalistycznej żołnierzy”. 3 czerwca 1926 roku na łamach „Standar­te” Jünger publikuje apel do wszystkich byłych żołnierzy, wzywa­jący ich, by stanęli do walki o Nacjonalistyczną Republikę Robot­niczą. Kiedy „Standarte” zostaje zamknięta przez władze w sierp­niu 1926 r., Ernst Jünger wraz z Wolhelmem Weissem rozpoczyna­ją wydawanie pisma „Arminius „. W roku 1927 Jünger przenosi się do Berlina i nawiązuje liczne kontakty w kręgach berlińskich naro­dowych rewolucjonistów i rewolucyjnych konserwatystów. Jünger zostaje redaktorem pisma „ Der Vormarsch”, będącego nieoficjal­nym organem Organizacji kpt. Ehrhardta.

W kwietniu 1928 roku Jünger przekazuje kierownictwo „Der Vormarsch” w ręce Friedricha Hielschera i poświęca więcej czasu na pi­sanie książek. W 1929 roku ukazuje się jego kolejna książka „Das abenteurliche Herz” („Awanturnicze serce”). W roku 1930 Jünger ponownie rzuca się w wir działalności politycznej – wraz z Werne­rem Lassem wydaje pismo „Die Kommenden” o narodowo-rewolucyjnej orientacji. Jünger pisuje też na łamach narodowo-bolszewickiego pisma „Widerstand”, wydawanego przez Ernsta Niekischa. Jednak Jünger pomimo pewnej fascynacji bolszewizmem, nigdy nie przechodzi na pozycje narodowo-bolszewickie. W lipcu 1931 roku Jünger i Lass opuszczają redakcję „Die Kommenden „. Lass zakła­da wkrótce pismo „Der Umsturz” o zdecydowanie narodowo-bolszewickim charakterze, ale Jünger nie przyłącza się do tej inicjaty­wy. Znowu porzuca bieżącą działalność polityczną na rzecz pisar­stwa i publikuje swoje dwie pierwsze fundamentalne prace politycz­ne: „Die totale Mobilmachung” („Totalna mobilizacja”) w 1931 ro­ku oraz wspomnianą już „Der Arbeiter” – w roku 1932.

W systemie ideowym Jüngera poczesne miejsce zajmuje wojna, jako głębokie metafizyczne prze­życie. I Wojna Światowa, wedle Jüngera, zamknęła bezpowrotnie pewien etap dziejów Niemiec i ca­łej Europy. Stało się jasne, że prze­szłość już nie wróci, a na wyzwa­nia teraźniejszości nie znajdzie się już odpowiedzi w starych doktry­nach, w starych ideałach, w sta­rym systemie zachowań. Zwycię­stwo czy przegrana w wojnie ma­ją drugorzędne znaczenie; naj­istotniejsze jest to, że wojna zro­dziła nowy typ człowieka – „czło­wieka z młotem w dłoni” – Robot­nika. Wielka Wojna oznaczała de­finitywny koniec ery rycerstwa i tradycyjnych heroicznych warto­ści. Czynnik ludzki w tej wojnie został całkowicie zdominowany przez technikę, wojna przekształ­ciła się w starcie abstrakcyjnych wulkanicznych sił – nabrała aspektów pracy. Robotnik i Żoł­nierz stali się tym samym.

Wedle Jüngera, dominującą formą naszych czasów jest praca – dlatego też postać Robotnika stanie się wzorcem – formą dla przyszłych pokoleń. Jednak Jünger nie pojmuje pracy w pła­ski, materialistyczny sposób – praca to dla Jüngera „każde działanie twórcze, zmierzające do nada­nia formy światu „. Praca, to afirmacja siły i energii, to wyraz nowej formy bytu. Nauka, miłość, sztuka, wiara, kultura, wojna – wszyst­ko jest pracą. Praca jest też środkiem, za pomocą którego współcze­sny świat jest w stanie „totalnej mobilizacji”. Świat, jaki nastał po I Wojnie Światowej, przekształcił się w uniwersalną fabrykę – w gigantyczną „Kuźnię Wulkana”.

Podobnie, jak pojęcie pracy, termin „Robotnik” ma u Jüngera całkowicie odmienne, głębokie, metafizyczne znaczenie. Robotnik Jüngera nie ma nic wspólnego z marksistowskim pojęciem „klasy robotniczej”, czy „proletariatu”. Traktowanie Robotnika wyłącznie jako wytworu ekonomicznego jest zbyt ograniczone i zdradza burżuazyjny punkt odniesienia. Robotnik nie może być utożsamiany z „proletariatem”, Robotnik należy bowiem do wszystkich klas i nie należy do żadnej. Robotnik manifestuje się poprzez swą „wolę mo­cy”, wyrażającą się w Pracy.

Antytezą Robotnika jest burżuj. Jest to również pewien typ wzor­cowy, który występuje w różnych klasach społecznych. Burżuj nie uznaje żadnych wartości metafizycznych, a tylko utylitarne. Chce brać z życia jak najwięcej, dając w zamian jak najmniej. Ale przede wszystkim burżuj troska się o swoje bezpieczeństwo. Jest to typ człowieka, który boi się o własne życie i niezdolny jest do działań historycznych. Burżuj unika jak ognia wszelkich działań twórczych, wszelkich zdecydowanych czynów. Wojna, walka, miłość, śmierć – to dla burżuja „siły irracjonalne”, wrogie, niebezpieczne. Burżuj i Robotnik, to dwa przeciwstawne sobie typy.

Jeszcze jednym zjawiskiem, jakie przyniosła ze sobą Wielka Woj­na, jest standaryzacja i uniformizacja świata. I Wojna Światowa oznacza kres ery indywidualistycznej i początek ery kolektywistycz­nej. Jednostka – produkt filozofii oświeceniowej – ustępuje miej­sca zuniformizowanym masom. Dla Jüngera nie jest to bynajmniej oznaką dekadencji, ale czynni­kiem pozytywnym i obietnicą na przyszłość. Standaryzacja i uni­formizacja świata, to warunek wstępny zniszczenia typu Bur­żuja. Robotnik musi przyspie­szyć ten proces. Robotnik naro­dził się, jako rezultat śmierci jednostki.

Wedle Jüngera, dla człowie­ka nie jest ważne ani szczęście, ani dobrobyt, lecz odnalezienie samego siebie poprzez całkowi­te utożsamienie się z odpowie­dnim typem – wzorcem – figu­rą. W przyszłym społeczeństwie miejsce każdego człowieka bę­dzie określone nie poprzez uro­dzenie, bogactwo czy rangę, ale właśnie poprzez stopień utożsa­mienia z typem Robotnika.

Robotnik opiera całe swoje życie na dyscyplinie – dla Ro­botnika wolność i posłuszeństwo to jedno. Wolność, to ochotnicze utożsamienie się z typem Robotnika. Wolność jest też nierozer­walnie związana z Pracą. Być wolnym, to znaczy brać udział w gigantycznym procesie Pracy. Wolność oznacza „życie wypeł­nione sensem”, a nie wyzwole­nie z ograniczeń. Jünger zdecydowanie odrzuca typowe dla libera­lizmu negatywne określenie wolności, jako ucieczki od ograniczeń, zobowiązań, odpowiedzialności. Wprost przeciwnie – wolność, to dobrowolne przyjęcie olbrzymich zadań, akceptacja nieludzkich trudów i wyrzeczeń, w imię realizacji najwyższego ideału.

Wraz z zanegowaniem liberalnego ujęcia wolności, Jünger po­tępia i odrzuca również liberalną koncepcję państwa, z jej „szczy­towym” osiągnięciem w postaci demokracji parlamentarnej. Pań­stwu demokratycznemu przeciwstawiona zostaje wizja Państwa To­talnego – organicznego i trójdzielnego. Najniższy poziom tego Pań­stwa – jego funkcja ekonomiczna – to pasywne odzwierciedlenie typu Robotnika. Drugi poziom – czyli funkcja administracyjna i wy­chowawcza – to aktywne odzwierciedlenie typu Robotnika. Wre­szcie poziom najwyższy – reprezentujący funkcję suwerenną Pań­stwa – to odzwierciedlenie typu Robotnika w jego czystej, metafi­zycznej postaci.

Olbrzymi rozwój techniki, pojawienie się nowych technologii, nowych sposobów produkcji, wszystko to stanowi dla Jüngera ozna­kę pojawienia się „sił tytanicznych” we współczesnym życiu. Jest to wielki powrót Tytanów, niegdyś pokonanych przez Bogów, którzy teraz – w epoce zmierzchu Bogów – powracają, by wziąć odwet. Tytani powracają pod postacią niezmierzonej siły techniki. W zet­knięciu z tymi tytanicznymi siłami stare sposoby obrony, stare dok­tryny, stare podstawy, przegrywają. Jednakże klęska ta może być przekształcona w zwycięstwo. Robotnik, uzyskując dominację nad siłami techniki, wykorzysta je dla zintensyfikowania swej mocy i odniesie ostateczne zwycięstwo nad typem Burżuja. Tryumf Robot­nika oznaczać będzie jednocześnie kres epoki zachodniego nihili­zmu, zrodzonego przez system burżuazyjny, i początek nowej ery – ERY ROBOTNIKA.

Tak przedstawiają się, w olbrzymim skrócie, zasadnicze idee Jüngera zaprezentowane w książce „Der Arbeiter”. „Robotnik” sta­nowi ukoronowanie, a zarazem zamknięcie „ideologicznego” i „po­litycznego” okresu w życiu Ernsta Jüngera. Po dojściu Hitlera do władzy, pisarz wycofuje się całkowicie z życia politycznego. Opu­szcza Berlin i osiada w Goslar, poświęcając się wyłącznie pisaniu książek. Jünger niejednokrotnie krytykował wcześniej narodowy socjalizm, jako ruch inspirowany przeszłością, jako „nacjonalizm starego typu”, skażony liberalnymi i burżuazyjnymi ideami. Teraz, gdy narodowy socjalizm znalazł się u władzy, Jünger nie zmienił bynajmniej swej opinii (jak to uczyniło wielu innych niegdysiej­szych krytyków Hitlera) i konsekwentnie odmawiał wszelkiego an­gażowania się po stronie reżimu hitlerowskiego. W roku 1940 Jünger zostaje zmobilizowany i wysłany na front francuski. Do końca woj­ny przebywa w okupowanej Francji.

Po wojnie, w ramach t.zw. denazyfikacji, alianckie władze oku­pacyjne zakazują publikacji jego książek. Zakaz zostaje zdjęty do­piero w 1949 roku, Jünger jest jednak bojkotowany przez tzw. eli­ty kulturalne. Dopiero po latach, stopniowo zyskuje sobie prawo obywatelstwa w oficjalnym obiegu niemieckiej kultury, a nawet otrzymuje liczne wyrazy uznania ze strony politycznego i kultural­nego establishmentu. Co prawda Jünger po roku 1933 odszedł bar­dzo daleko od swych przekonań narodowo-rewolucyjnych, którym dał wyraz na stronicach „Robotnika”, nie przestał jednak okazywać swej pogardy dla systemu liberalno-demokratycznego i jego pseu­dowartości, określając samego siebie, jako „Anarchę” – wieczne­go buntownika.

Bogdan Kozieł

Tekst ukazał się w “Szczerbcu”, czasopiśmie Narodowego Odrodzenia Polski.
Przedruk całości lub części wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Pismo do nabycia:
http://www.archipelag.org.pl/