Adam Doboszyński: Praca w ujęciu katolickiego nacjonalisty

„Praca fizyczna stanowiona jest dla czterech celów” – powiada Św. Tomasz. – „Po pierwsze i przede wszystkim dla zapewnienia człowiekowi utrzymania… Po drugie dla zapobieżenia nieróbstwu, z którego wynika wiele złego… Po trzecie dla pohamowania żądzy, jako że praca umartwia ciało… Po czwarte zaś dla dawania jałmużny…”.

Praca jest więc nie tylko potrzebna człowiekowi, który musi zarabiać na swe utrzymanie. Konieczna jest również dla człowieka majętnego, by utrzymać jego równowagę, psychiczną i zmysłową. Praca każdego człowieka musi wreszcie pozostawić pewien nadmiar, pewną „nadwartość” przeznaczoną na wspomożenie tych, którzy pracować nie mogą i znajdują się w nędzy.

Czy Św. Tomasz uznaje tylko pracę fizyczną, zapyta czytelnik? Byłoby to niepojęte, jako że sam spędził żywot nad książkami. Nie. Św. Tomasz precyzuje niezwłocznie swoją myśl: „Należy jednak mieć na uwadze, że w pojęciu pracy fizycznej mieszczą się wszelkie rodzaje zajęć, którymi ludzie w sposób godziwy zarabiają na swe utrzymanie…”.

Praca może więc być fizyczna, umysłowa, organizacyjna, kierownicza, artystyczna itd. Wszystkie rodzaje pracy są równouprawnione, z tym jedynym zastrzeżeniem, by były godziwe, czyli zgodne z zasadami prawa i moralności. Rzecz oczywista, że w żadnym społeczeństwie nie pracują wszyscy. Nie pracują ludzie w dzieciństwie ani w starości. Nie pracują chorzy, ani ułomni. Często nie pracują w sposób normalny ludzie nieprzeciętni, których pozorna bezczynność jest koniecznym składnikiem życia ludzkości. Poza tym nie pracują jeszcze zastępy takich, którzy powinni by pracować. W społeczeństwie doskonałym, kategoria tych istotnych nierobów powinna by całkowicie zniknąć.

Ale społeczeństwo doskonałe nigdy się zapewne nie urzeczywistni. Ustrój może być tylko mniej lub więcej zbliżony do doskonałości. Miarą tego zbliżenia, miarą doskonałości ustroju społecznego jest więc odsetek ludzi pracujących. Im wyższy ten odsetek, tym lepiej zorganizowane społeczeństwo. Ustawy zmuszające ludzi do pracy są bezcelowe. Ale ustrój społeczny może popierać pracujących, lub próżnujących. Oczywiście ustrój jest tylko odbiciem dążności danego społeczeństwa. Naród, który zdecydowanie postanowi uprzywilejować pracę w stosunku do nieróbstwa, znajdzie bez trudności właściwe środki i sposoby. Należy zauważyć że chrześcijańskie pojęcie „stanu” jest nierozdzielnie związane z pojęciem pracy. Człowiekowi należy się przy rozdziale dóbr produkowanych codziennie przez społeczeństwo udział stosowny do jego stanu nie dlatego, że ma majątek, ale że wykonuje pracę swego stanu. Im wyższy stan, tym więcej obowiązki nabierają charakteru społecznego, tym więcej uwydatnia się rola właściciela jako „mandatariusza społeczeństwa”, powołanego do zarządzania swoją własnością w taki sposób, by jak największej ilości swych współobywateli dać możność do pracy i zarobku.

W chrześcijańskim ustroju nie jest do pomyślenia właściciel fabryki, który zmniejsza ilość swych robotników i swej produkcji w tej myśli, by przez wytworzenie sztucznego głodu towarów podnieść ceny i zrealizować większe zyski. W miarę postępu techniki możemy sobie wyobrazić teoretyczną możliwość, że za paręset lat np. pracą połowy ludzi, trwającą dwie godziny dziennie, będzie można zaspokoić potrzeby całej ludzkości. Druga połowa ludzi mogłaby więc nic nie robić. Ideał taki, pociągający może dla wyznawców „religii postępu”, stoi w sprzeczności z doktryną chrześcijańską. Według niej każdy człowiek musi odpracować codziennie swoje quantum, wydać z siebie tę ilość produktywnego wysiłku, która jest nieodzownym warunkiem jego równowagi fizycznej i duchowej. Wszelki wyzysk cudzej pracy musi być tępiony – myśl chrześcijańska popiera gorąco ustawodawstwo, normujące czas i warunki pracy. Ale usuwanie się od pracy – praktykowane obecnie w najwyższych i najniższych warstwach społeczeństwa – świadczy tylko o spaczeniu pojęć u tych, którzy je praktykują oraz o wadliwej budowie społeczeństwa.

W pojęciu „stanu” wiążą się nierozdzielnie dwa czynniki: praca i rodzina. Dzieci się chowają na stopie stanu, do którego weszły przez urodzenie. Współczesny system jednego dziecka pozwala dziecku zamożnych rodziców żyć przez całe życie bez pracy, utrzymując się nadal na stopie swego stanu. W chrześcijańskiej rodzinie, „la familie nombreuse” (licznej rodzinie), otrzymuje każde dziecko znacznie mniej w spadku, niż mieli rodzice, musi więc przez całe życie intensywnie pracować, chcąc nie tylko utrzymać się w swym stanie, lecz z kolei dzieci swe na tej samej stopie wychować. Chrześcijańskie zasady społeczne i moralne, czy chodzi o własność, czy o zysk lub organizację społeczną, sprowadzają się więc stale do wspólnego mianownika, którym jest praca.

Adam Doboszyński

Fragment z „Gospodarka Narodowa”.