Wyatt: Bałkańskie ugrupowania nacjonalistyczne na przykładzie Chorwacji, Serbii, Bośni i Hercegowiny

Autor podjął się napisania pracy o współczesnych ugrupowaniach nacjonalistycznych w wybranych państwach bałkańskich z dwóch powodów. Pierwszym powodem jest osobiste zainteresowanie autora tematyką Półwyspu Bałkańskiego, ale i również ruchami nacjonalistycznymi, przede wszystkim w krajach europejskich. Te dwa tematy nałożyły się na siebie i stąd powstał pomysł. Drugim powodem, dla którego autor zdecydował się na napisanie tekstu jest brak, lub mała liczba takich prac, które opisywałyby ten temat w języku polskim. W pracy naukowej zostały wykorzystane źródła internetowe, przede wszystkim oficjalne strony internetowe organizacji nacjonalistycznych, ale również strony polskich organizacji, na których umieszczone są wywiady z członkami wymienionych w pracy ugrupowań. Autor nie sięgnął do publikacji książkowych, ponieważ celem autora jest omówienie konkretnych ugrupowań nacjonalistycznych, ich ideologii, programów politycznych, oraz ewentualnie ich historii. W publikacjach książkowych raczej są omawiane nacjonalizmy krajów Półwyspu Bałkańskiego, głównie przez pryzmat tragicznej historii w dwudziestym wieku, zwłaszcza czasu wojen w byłej Jugosławii w latach dziewięćdziesiątych. W pracy elementy związane z historią tych krajów będą co najwyżej omówione tylko po to, by mieć większe rozeznanie w idei, czy też tradycji owych ugrupowań. W pracy nie zostaną omówione ugrupowania wszystkich państw bałkańskich, a jedynie czterech, kolejno: Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Serbia oraz ostatnia Bułgaria. Autor nie zdecydował się opisać ugrupowań wszystkich narodów Półwyspu, ponieważ nie chce pisać zbyt długiej pracy, a powodem opisania przez niego tych czterech państw jest szczególne zainteresowanie tymi krajami. Zakres czasowy tej pracy nie jest określony, ponieważ autora interesują ugrupowania nacjonalistyczne, które nie zaprzestały działalności i istnieją do dzisiaj¹ niezależnie od roku założenia. Dlatego w pracy nie znajdziemy ugrupowań, które były założone stosunkowo niedawno, ale nie prowadzą już działalności politycznej, lub takie, co istniały od dawna i zaprzestały działalności w niedalekim odstępie czasowym od dnia dzisiejszego. Również nie wszystkie ugrupowania nacjonalistyczne tych krajów współcześnie istniejące zostały opisane, a jedynie te, które autor uznał za najbardziej reprezentatywne dla nacjonalizmów omawianych krajów.

1. Chorwackie ugrupowania nacjonalistyczne

1.1. Chorwacka Partia Prawa (chorw. Hrvatska Stranka Prava – w skrócie HSP)

Chorwacka Partia Prawa reprezentuje w chorwackiej scenie politycznie tzw. Ruch prawaszy – ruch mający swe korzenie w Partii Prawa założonej przez Ante Starčevicia w roku 1861². Pierwotnie ugrupowanie dążyło do powołania państwa chorwackiego w unii personalnej z Austro-Węgrami. Współczesna HSP powstała 25 lutego 1990 roku założona przez Dobroslava Paragę na fali rozpadu socjalistycznej Jugosławii³. No początku 1991 roku z inicjatywy członków HSP powstała formacja paramilitarna- Chorwackie Siły Obrony (hr, Hrvatske Obrambene Snage) , która odegrała rolę w Chorwackiej Wojnie o Niepodległość 1991-1995, podczas której najpierw walczyła o niepodległość Chorwacji, z siłami Jugosławii, następnie z serbskimi separatystami z Republiki Serbskiej Krajiny wspieranymi przez Jugosłowiańską Armię Ludową.

W statucie partii Chorwacka Partia Prawa deklaruje się jako demokratyczna⁴, konserwatywna, prawicowa⁵ partia polityczna założona w 1861 roku przez dr. Ante Starčevicia, zdelegalizowana 6 stycznia 1929 roku i odrestaurowana 25 litego 1990 roku. Również partia deklaruje zaangażowanie w walkę o wolność i dobrobyt członków narodu chorwackiego oraz obywateli chorwackich, Chorwacka Partia Prawa dąży do „silnego, suwerennego i narodowego państwa chorwackiego, realizacji chorwackiego interesu narodowego na całym etniczno-historycznym obszarze chorwackim wraz z ochroną interesów chorwackiej diaspory, eliminacji spuścizny komunizmu, zwalczać korupcję i przestępczość, bardziej zdecydowana, asertywna polityka Chorwacji, w tym zerwanie stosunków dyplomatycznych ze Serbią do czasu wyjaśnienia losu zaginionych chorwackich weteranów wojennych, powrót tradycyjnych chorwackich wartości rodzinnych i ochrona życia od poczęcia do śmierci i zachowanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, sprzeciw wobec tendencji autonomicznych- jugoslawistycznych i totalitarnych”⁶. Przed przystąpieniem Chorwacji do Unii Europejskiej politycy Chorwackiej Partii Prawa stali na stanowisku eurosceptycznym- uważali, że Chorwacja nie jest przygotowana na integrację europejską⁷.

Pod względem gospodarczym Chorwacka Partia Prawa wspiera gospodarkę mieszaną, zachowując strategiczne sektory gospodarki pod kontrolą państwa, partia wspiera inwestycje w rozwój technologiczny, reformę systemu podatkowego, ochronę chorwackiej przedsiębiorczości. Partia uznaje rolnictwo za bardzo ważną i strategiczną część gospodarki. Polityka rolna Chorwacji ma (według partii) na celu powstrzymanie spadku produkcji rolnej, zapewnienie produkcji zdrowej żywności z ochroną wody, gleby i środowiska oraz wykluczenie z produkcji żywności modyfikowanej genetycznie. Partia preferuje rodzinne spółdzielnie rolne⁸.

Partia sprzeciwia się ideom Wielkiej Serbii, uważa Republikę Chorwacji oraz Bośnię i Hercegowinę za kraje- matki narodu chorwackiego⁹. Chorwacka Partia Prawa posiada swoje skrzydło polityczne w Bośni i Hercegowinie, gdzie również startuje w wyborach do parlamentu Bośni i Hercegowiny¹⁰.

1.2. Chorwacka Czysta Partia Prawa

Chorwacka Czysta Partia Prawa (chorw. Hrvatska Čista Stranka Prava, w skrócie HČSP)- jest to chorwacka nacjonalistyczna partia polityczna powstała 12 grudnia 1992 roku poprzez odłączenie się od Chorwackiej Partii Prawa z powodu konfliktów wewnętrznych¹¹.

Do ważnych postaci historycznych dla HČSP zaliczają się miedzy innymi Ante Stračević- założyciel XIX –wiecznej Chorwackiej Partii Prawa, Josip Frank- działacz Chorwackiej Partii Prawa pochodzenia żydowskiego, Eugen Kvatenik, Eugen Kumičić¹².

Partia przyjmuje stanowisko eurosceptyczne-uznaje wejście Chorwacji do Unii Europejskiej za szkodliwe, postuluje zniesienie prawodawstwa europejskiego i większą suwerenność Chorwacji od Unii Europejskiej¹³. HČSP postuluje wsparcie dla Chorwatów z Bośni i Hercegowiny poprzez zwiększenie wpływu Chorwatów bośniackich na politykę Chorwacji, likwidację podziału Bośni i Hercegowiny na część serbską i chorwacko-muzułmańską na rzecz luźniejszego podziału kantonalnego na wzór Szwajcarii¹⁴. Partia sprzeciwia się globalizacji, neoliberalizmowi, prywatyzacji strategicznych sektorów gospodarki. Partia postuluje ograniczenie importu, wsparcie dla małych lokalnych przedsiębiorstw, ochronę chorwackiej strefy ekonomicznej na Adriatyku przed eksploatacją ze strony innych państw Unii Europejskiej¹⁵.

Partia postuluje ochronę życia od poczęcia do śmierci, sprzeciwia się aborcji, popiera podjęcie działań, mających na celu poprawę sytuacji demograficznej Chorwacji¹⁶.

Chorwacka Czysta Partia Prawa upamiętnia rocznice powstania, Niepodległego Państwa Chorwackiego¹⁷ (chorw. Nezavisna Država Hrvatska- NDH)- państwa powstałego 10 kwietnia 1941 roku po ataku III Rzeszy Niemieckiej na Królestwo Jugosławii. NDH było zarządzane przez tzw. ustaszy- nacjonalistyczny ruch powstały w 1930 roku. Przed wybuchem II Wojny Światowej prowadzili zbrojną działalność przeciwko władzom Jugosławii, dążąc do powstania Wielkiej Chorwacji- państwa składającego się ze współczesnej Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Sandżaku i niektórych terytoriów północnej Serbii, gdzie dominować mieli Chorwaci wyznający katolicyzm i islam¹⁸.

1.3. Inne chorwackie ugrupowania o charakterze nacjonalistycznym

Istnieje wiele innych chorwackich ugrupowań mających charakter nacjonalistyczny. Przykładowo Chorwacka Partia Prawa 1861¹⁹ założona w 1995 roku przez Dobroslava Paragę po opuszczeniu przez niego oryginalnej Chorwackiej Partii Prawa. Partia ma poglądy nacjonalistyczne, antykomunistyczne i jest przeciwna gloryfikacji Franjo Tudjmana- pierwszego prezydenta współczesnej Republiki Chorwacji o poglądach nacjonalistycznych, założyciela partii Chorwacka Wspólnota Demokratyczna (chorw. Hrvatska Demokratska Zajednica – HDZ)- partii pierwotnie nacjonalistycznej z charakteru²⁰, dzisiaj konserwatywno-liberalnej i popierającej Unię Europejską z niektórymi członkami nadal będącymi nacjonalistami.

Kolejnym ugrupowaniem jest Chorwacka Partia Prawa dr. Ante Starčevicia²¹ powstała 6 września 2009 roku, założona przez działaczy Chorwackiej Partii Prawa. Jest to partia narodowo-konserwatywna. W latach 2001-2016 posiadała swoich przedstawicieli w parlamencie chorwackim.

Następnym ugrupowaniem jest Autochtoniczna Chorwacka Partia Prawa²² (chorw. Autohtona Hrvatska Stranka Prava- A-HSP). Uchodzi za partię radykalnie nacjonalistyczną.

Istnieje również ugrupowanie pod nazwą Nowa Chorwacka Prawica²³. Jest to organizacja założona przez Mladena Schwartza zmarłego w 2017 roku. Ugrupowanie pod względem ideologicznym jest bliskie kręgom tzw. Konserwatywnej Rewolucji²⁴, Nowej Prawicy²⁵ (Nouvelle Droite) i neofaszyzmowi, pozytywnie jest nastawione do dziedzictwa Niepodległego Państwa Chorwackiego i ruchu ustaszowskiego. Ugrupowanie odrzuca idee demokracji, liberalizmu, komunizmu, a także jugoslawizmu²⁶, negatywnie jest nastawione do Unii Europejskiej. Działacze Nowej Chorwackiej Prawicy są zwolennikami powstania „Wielkiej Chorwacji”.

Oprócz wyżej wymienionych ugrupowań istnieją też „frakcje” nacjonalistyczne w innych ugrupowaniach, np. wymieniona wcześniej Chorwacka Wspólnota Demokratyczna, założona przez Franjo Tudjmana, pierwszego prezydenta współczesnej Chorwacji, współcześnie raczej konserwatywno-liberalna i chrześcijańsko- demokratyczna, jednak część jej członków nadal pozostaje nacjonalistami. W chrześcijańsko- agrarnej Chorwackiej Partii Chłopskiej²⁷ (chorw. Hrvatska Seljačka Stranka) również można spotkać działaczy o poglądach narodowych, chociaż partia stricte nie ma i miała charakteru nacjonalistycznego.

2. Bośniackie ugrupowania nacjonalistyczne

Współcześnie nie ma zbyt wiele ugrupowań reprezentujących stricte bośniacki nacjonalizm-nacjonalizm muzułmańskiego ludu Bośniaków. Do ugrupowań stricte nacjonalistycznych można zaliczyć Bośniacki Ruch Dumy Narodowej i Bośniacki Front Narodowy²⁸. „Nacjonalistycznymi” ugrupowaniami w pewnym sensie można nazwać Partię Akcji Demokratycznej, Bośniacko Hercegowińską Partię Patriotyczną²⁹ założoną przez generała z czasów wojny w Bośni w latach 90 XX wieku Sefera Halilovicia, oraz pansłowiański ruch Praskozorje³⁰.

2.1. Bośniacki Ruch Dumy Narodowej

Bośniacki Ruch Dumy Narodowej (bośn. Bosanski Pokret Nacionalnog Ponosa)- nacjonalistyczna organizacja bośniacka założona w lutym 2009 roku z siedzibą w Sarajewie. Ideologią ruchu jest bośniacki etniczno-rasowy nacjonalizm i narodowy socjalizm³¹. BPNP ma nastawienie eurosceptyczne i sceptyczne wobec członkostwa Bosni i Hercegowiny w Pakcie Północnoatlantyckim. Zdaniem bośniackich nacjonalistów z tego ruchu Unia Europejska i NATO ograniczyłaby suwerenność ich kraju³².

Bośniacki Ruch Dumy Narodowej uważa ideologie takie jak: islamizm, syjonizm, kapitalizm i komunizm za szkodliwe dla narodu bośniackiego³³. Ruch sprzeciwia się również obecnym w bośniackim społeczeństwie tendencjom pro-tureckim³⁴, zamierza walczyć z tendencjami separatystyczno-irredentystycznymi wśród Serbów i Chorwatów. Ruch jest wrogo nastawiony do serbskiego nacjonalistycznego dziedzictwa czetników (z II Wojny Światowej i wojen po rozpadzie socjalistycznej Jugosławii), dziedzictwa titoistowskiej partyzantki, jest również umiarkowanie krytycznie nastawiony do chorwackiego dziedzictwa ustaszy i prawaszy z powodu uznania przez nich Bośniaków za część narodu chorwackiego, a nie odrębnej nacji³⁵. Bośniacy są przez nich uważani za naród pochodzenia ilirsko-germańskiego, który przyswoił słowiański język³⁶. Za bohaterów narodowych Bośni uważają muzułmańską 13 Dywizję Górską Waffen- SS Handschar oraz 23 Dywizję Górską Waffen- SS Kama, które walczyły u boku III Rzeszy³⁷.

Ugrupowanie chce zlikwidować podmioty federalnych Bośni i Hercegowiny ( Republika Serbska, Federacja Bośni i Hercegowiny) na rzecz utworzenia bośniackiego państwa narodowego, zmiany nazwy państwa na „Bośnia” i wprowadzenie państwa świeckiego. Ruch chce również wprowadzenia ścisłej ochrony przyrody, wyłącznej kontroli gospodarki przez Bośniaków³⁸.

2.2. Partia Akcji Demokratycznej

Partia Akcji Demokratycznej (bośn. Stranka Demokratske Akcije)- konserwatywno-islamska bośniacka partia polityczna założona przez Aliję Izetbegowicia – pierwszego prezydenta Bośni i Hercegowiny. W czasie II Wojny Światowej Alija Izetbegowić należał do organizacji Młodzi Muzułmanie, zdaniem niektórych prowadzili rekrutację do dywizji Waffen- SS Handschar, czemu zaprzecza Bakir Izetbegowić, syn Aliji i polityk partii³⁹. Partia popiera członkowstwo Bośni i Hercegowiny w Unii Europejskiej i w NATO⁴⁰

3. Serbskie ugrupowania nacjonalistyczne

Serbski nacjonalizm jest oparty o wiele fundamentów, do których należą: mit kosowski⁴¹, XX-wieczne ruchy czetników⁴², tradycję Świętosawia⁴³. W kwestii historii Serbów z czasów II Wojny Światowej oprócz ruchu czetników część serbskich nacjonalistów odwołuje się do kolaborującego z Niemcami rządu gen. Milana Nedicia. Wydarzenia z lat 90. XX wieku, a także secesja Kosowa stanowią ważny temat wśród serbskich nacjonalistów. Wielu z nich postrzega wojny w Bośni i Kosowie jako walkę z islamskim fundamentalizmem.

Do współczesnych serbskich ugrupowań nacjonalistycznych zaliczamy: Serbską Partię Radykalną, ruch Dveri Srpske, Srpski Obraz, Serbską Akcję, Serbski Ruch Narodowy 1389, Narodowy Front Serbski, ruch Naši i inne mniejsze.

3.1. Serbska Partia Radykalna

Serbska Partia Radykalna (sr. Srpska Radikalna Stranka, cyr. Српска радикална странка) – serbska partia nacjonalistyczna założona 23 lutego 1991 roku przez Vojislava Šešelja. W czasie wojne w Jugosławii posiadała paramilitarne skrzydło „Białe Orły”⁴⁴. Partia popiera powstanie Wielkiej Serbii (terytoriów obejmujących ziemie zamieszkałe przez Serbów niewchodzące w skład państwa serbskiego)⁴⁵.

W sprawach gospodarczych partia popiera gospodarkę rynkową z zapewnieniem ochrony socjalnej obywatelom, jednak odrzucają neoliberalizm w gospodarce i globalizację⁴⁶.

W kwestiach społecznych ważne miejsce zajmuje Serbska Cerkiew Prawosławna⁴⁷. Partia odwołuje się do dziedzictwa czetników (jej lider Vojislav Šešelj otrzymał tytuł wojewody czetnickiego z rąk Momčilo Đujicia)⁴⁸.

Partia jest przeciwna członkowstwu Serbii w Unii Europejskiej (z tego powodu doszło do rozłamu w 2008 roku i powstania konserwatywno-liberalnej Serbskiej Partii Postępowej, współcześnie rządzącej) i NATO⁴⁹. Serbska Partia Radykalna jest partią prorosyjską, sprzeciwia się interwencjom państw zachodnich w innych krajach. Uważają państwa takie jak Syria, Iran, Rosja, Białoruś i inne państwa niezwiązane politycznie z USA i krajami zachodnioeuropejskimi za sojuszników Serbii. Partia współpracuje za granicą z Wolnościową Partią Austrii, francuskim Frontem Narodowym, wszystkimi większymi partiami w Rosji (głównie Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji). Przed wyborami parlamentarnymi w 2014 roku Serbska Partia Radykalna i Obraz zawiązali współpracę na rzecz wprowadzenia nacjonalistycznych kandydatów do parlamentu Serbii⁵⁰. Partia ma swoje oddziały na terenie Republiki Serbskiej i Czarnogóry⁵¹.

3.2. Dveri Srpske

Srpski Pokret Dveri (srb. Српски покрет Двери), inaczej Dveri Srpske – narodowo-konserwatywna serbska partia polityczna założona 27 stycznia 1999 roku jako organizacja polityczna, a 28 czerwca 2015 roku stała się partią polityczną⁵². W wyborach parlamentarnych w 2016 roku wspólnie startowała z Demokratyczną Partią Serbii i po raz pierwszy dostała się do parlamentu⁵³.

W kwestiach społecznych partia troską rodzinę, której pozycja ich zdaniem jest w złym stanie, co prowadzi do kryzysu demograficznego. Aby przeciwdziałać tym tendencjom Dveri Srpske popiera objęcie opieką państwową rodziny, osoby starsze, popiera zakazanie aborcji i promocji homoseksualizmu⁵⁴.

W kwestiach ekonomicznych Dveri Srpske sprzeciwia się ich zdaniem błędnej polityce gospodarczej, opierającej się na współpracy z Unią Europejską, Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym, której efektem było otwarcie rynku serbskiego na zagraniczne produkty, co miało zaszkodzić lokalnej przedsiębiorczości. Z tego powodu partia zamierza: zakończyć współpracę z Unią Europejską i Międzynarodowym Funduszem Walutowym; utworzenie Banku Rozwoju Inwestycyjnego; ochronę rynku krajowego przed zagraniczną inwazją ekonomiczną; inwestycje w biedniejsze regiony; zatrzymanie wyprzedaży serbskiego majątku narodowego; inne działania⁵⁵.

Polityka zagraniczna Dveri Srpske opiera się na eurosceptycyzmie, sprzeciwie wobec przystąpienia Serbii do NATO i uznaniu Rosji jako głównego partnera zagranicznego. Partia jest przeciwna przystąpieniu Serbii do NATO, ponieważ siły Paktu Północnoatlantyckiego dokonały serii bombardowań na cywilne cele w Serbii w 1999 roku⁵⁶. Dveri Srpske popiera politykę Rosji na Ukrainie, ponieważ według nich na Ukrainie do władzy doszli faszyści i siły prozachodnie⁵⁷.

Dveri Srpske uważa, że należy więcej uwagi poświęcić sportowi i promowaniu zdrowego stylu życia⁵⁸. Partia chce reformy edukacji w celu poprawy poziomu nauczania⁵⁹.

Ugrupowanie zamierza dążyć do rozwoju rolnictwa poprzez zachęcanie do powrotu na wieś, zwiększenie budżetu na rolnictwo, zachowanie ziemi w rękach obywateli serbskich, zakazanie GMO, intensyfikację handlu z Rosją⁶⁰.

Dveri Srpske chce zwiększyć efektywność armii poprzez: przywrócenie zasadniczej służby wojskowej; rozwój przemysłu zbrojeniowego; modernizację armii i sprzeciw wobec członkowstwa Serbii w NATO⁶¹.

3.3. Serbska Akcja

Serbska Akcja (srb. Srpska Akcija cyr. Србска Акција) – założone w 2009 roku nacjonalistyczne i narodowo-rewolucyjne ugrupowanie dążące do zjednoczenia ziem etnicznie serbskich i przywrócenia monarchii w Serbii, gdzie prawosławie byłoby religią państwową⁶². Ideologia ruchu to „Serbski Chrześcijański Ludowy Socjalizm”⁶³, który oprócz wcześniej wymienionych priorytetów zakłada powstanie państwa chrześcijańskiego, autorytarnego, pod względem gospodarczym korporacjonistycznego, gdzie parlament nie składałby się z polityków, ale przedstawicieli różnych zawodów. Ruch inspiruje się również ideami tzw. Trzeciej Drogi⁶⁴. Organizacja jest nastawiona wrogo do komunizmu, kapitalizmu, globalizacji. Serbska Akcja również uważa syjonizm za zagrożenie dla Serbii i narodów europejskich, deklaruje sprzeciw dla szowinizmu wobec innych narodów oraz otwarcie na współpracę z nacjonalistami z innych krajów europejskich z wyjątkiem chorwackich nacjonalistów, których ugrupowanie uważa za szowinistów antyserbskich⁶⁵. Serbska Akcja utrzymuje kontakty zagraniczne z innymi nacjonalistami europejskimi, między innymi z polskimi ugrupowaniami (Autonomiczni Nacjonaliści, Trzecia Droga, Młodzież Wszechpolska) – między innymi uczestniczyli we wspólnych manifestacjach na rzecz serbskiego Kosowa, greckim Złotym Świtem, rumuńską Nową Prawicą (rum. Noua Dreaptă), Rosyjskim Ruchem Imperialnym (ru. Русское Имперское Движениe) i niemieckimi Młodymi Narodowymi Demokratami (niem. Junge Nationaldemokraten)⁶⁶.

Dla organizacji Serbowie to lud pochodzenia słowiańskiego-indoeuropejskiego z chrześcijańskim dziedzictwem duchowym. Odrzucają „obywatelski” (nie oparty na pochodzeniu) nacjonalizm na rzecz etnicznego nacjonalizmu z rasą, jako ważnym punktem odniesienia⁶⁷.

Pod względem historycznym ugrupowanie odwołuje się do świętego Serbskiego Kościoła Prawosławnego Sawy Nemanjicia – osoba Sawy jest podstawą dla idei świętosawia – idei łączącej serbski nacjonalizm z prawosławiem. Inspiracjami dla Serbskiej Akcji bliższymi naszych czasów są Dmitrije Ljotić – twórca i przywódca nacjonalistycznego ugrupowania ZBOR oraz generał Milan Nedić – przywódca rządu kolaborującego z III Rzeszą⁶⁸. Serbska Akcja uznaje kolaborację Nedicia za usprawiedliwioną z powodu zagrożenia, jakie ich zdaniem niosła komunistyczna partyzantka Josipa Broz Tito dla Serbów.

Serbska Akcja popiera Rosję w konflikcie na Ukrainie, są też doniesienia o ochotnikach tej organizacji po stronie prorosyjskich separatystów⁶⁹

3.4. Inne serbskie ugrupowania nacjonalistyczne

Narodowy Front Serbski (Sr. Nacionalni Srpski Front, cyr. Национални српски фронт) – nacjonalistyczne ugrupowanie, należące do nurtu Trzeciej Pozycji⁷⁰, dążące do zjednoczenia wszystkich ziem zamieszkiwanych przez Serbów i ustanowienia państwa opartego o sprawiedliwość społeczną z równymi prawami dla wszystkich obywateli, dbanie o przyrost demograficzny, moralność ma być oparta o prawosławie, jednak ugrupowanie uznaje wolność religijną. Organizacja chce walczyć z komunistycznym „dziedzictwem” w Serbii, jest przeciwko Unii Europejskiej i NATO i popiera ochronę środowiska⁷¹.

Istnieją inne ugrupowania, takie jak prawosławno-nacjonalistyczny ruch Srpski Obraz⁷², Serbski Ruch Narodowy 1389 samookreślający się jako antyfaszystowski, społeczny i młodzieżowy⁷³. Nazwa nawiązuje do bitwy na Kosowym Polu w roku 1389, gdzie Serbowie walczyli przeciwko siłom Imperium Osmańskiego. Nacjonalistyczne tendencje pojawiały się również w oficjalnie niebędącej nacjonalistyczną Socjalistycznej Partii Serbii⁷⁴, zwłaszcza wtedy, kiedy rządził Slobodan Milošević.

4. Bułgarskie ugrupowania nacjonalistyczne

W tym rozdziale są opisane trzy bułgarskie ugrupowania nacjonalistyczne: partia Ataka, WMRO – Bułgarski Ruch Narodowy i Bułgarski Związek Narodowy. Dwie pierwsze plus Narodowy Front Ocalenia Bułgarii obecnie mają swoich przedstawicieli w parlamencie i są związani sojuszem „Zjednoczeni Patrioci”

4.1. Ataka

Ataka⁷⁵ (po polsku – atak) jest to nacjonalistyczne ugrupowanie założone 17 kwietnia 2005 roku przez Wolena Siderowa. W swoich założeniach partia chce utworzenia państwa narodowego, gdzie Bułgarzy będą dominować, Bułgarski Kościół Prawosławny miałby być Kościołem państwowym. Przewidywane byłoby wystąpienie Bułgarii z Paktu Północnoatlantyckiego i ogłoszenie neutralności militarnej Bułgarii. Ataka postuluje renegocjację umowy członkowskiej z Unią Europejską, przed wejściem Bułgarii do Unii Europejskiej była przeciwna akcesji. Partia chce ograniczyć przywileje dla mniejszości tureckiej i romskiej.

W sferze gospodarczej Ataka opowiada się za tzw. kapitalizmem społecznym, czyli za zachowaniem wolnego rynku z jednoczesnym uwzględnieniem potrzeb pracowników. Priorytetami w polityce gospodarczej Bułgarii mają być – nowoczesne technologie, nowoczesne rolnictwo, elektronika, przemysł zbrojeniowy i inne.

4.2. WMRO – Bułgarski Ruch Narodowy

WMRO – Bułgarski Ruch Narodowy⁷⁶ (błg. ВМРО – Българско национално движение) – partia nacjonalistyczna i narodowo-konserwatywna odwołująca się historycznie do Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej – organizacji walczącej pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku o wyzwolenie Macedonii i Tracji spod panowania tureckiego. Liderem ugrupowania jest Krasimir Karakaczanow. Ugrupowanie uważa niski przyrost demograficzny za główne zagrożenie dla Bułgarii. Dlatego partia popiera zachęcanie Bułgarów, którzy mieszkają za granicą do powrotu do kraju, programy ekonomiczne mające doprowadzić do wzrostu dzietności Bułgarów. Partia jest przeciwna członkowstwu Turcji w Unii Europejskiej obawiając się nasilenia imigracji. Partia popiera działania, które prowadzą do ochrony środowiska naturalnego w Bułgarii. Partia chce, aby doszło do odrodzenia bułgarskości na terytorium Republiki Macedonii, popiera również ustanowienie prawosławia religią państwową. Model gospodarczy ugrupowania to gospodarka oparta na wiedzy.

4.3. Bułgarski Związek Narodowy

Bułgarski Związek Narodowy – Nowa Demokracja (BZN-ND) (błg. Български национален съюз – Нова демокрация) – bułgarska nacjonalistyczna i narodowo-rewolucyjna partia polityczna, przez niektórych uważana za neonazistowską założona w 2001 roku⁷⁷. Ugrupowanie co roku 18 lutego organizuje „Marsz Łukowa”⁷⁸ upamiętniający generała Hristo Łukowa – przywódcę nacjonalistycznego ugrupowania Unia Bułgarskich Legionów Narodowych, zabitego przez komunistycznych partyzantów 13 lutego 1943 roku.

BZN-ND⁷⁹ sprzeciwia się demokracji parlamentarnej, zamiast tego chce zlikwidować system partyjny, wprowadzić silny scentralizowany rząd złożony z etnicznych Bułgarów. W kwestiach gospodarczych partia popiera gospodarkę mieszaną ze strategicznymi sektorami w rękach państwa. Partia popiera działania mające na celu chronić przyrodę Bułgarii. W dziedzinie wojskowości ugrupowanie popiera nowoczesną armię z zachowaniem poboru.

Podsumowanie

Wyznaczonym przez autora celem pracy było opisanie i scharakteryzowanie współczesnych ruchów nacjonalistycznych. Cel udał się częściowo, najwięcej informacji zostało umieszczonych na temat chorwackich i serbskich ugrupowań. Bośniacka scena nacjonalistyczna jest dość mocno uboga, dlatego nie została omówiona szeroko. Tekst bazuje w zasadzie na źródłach multimedialnych z nielicznymi przypisami książkowymi, co nie wzbogaca pracy, jednak te informacje, które autora interesowały w większym stopniu znajdowały się na nacjonalistycznych stronach internetowych. Niektóre ruchy nacjonalistyczne, zwłaszcza te bułgarskie zostały zbyt ogólnikowo potraktowane. Ciekawsza praca byłaby gdyby opisano ruchy nacjonalistyczne w reszcie państw bałkańskich, jednak tekst byłby zbyt obszerny. Gdyby miałaby powstać nowa praca nawiązująca do tej pracy, to w niej można byłoby skupić się na opisaniu współczesnych relacji między nacjonalistami krajów, które zostały wymienione, przedstawiono by geopolityczne orientacje ugrupowań, stosunek do współczesnych konfliktów zbrojnych (głównie wydarzenia na Bliskim Wschodzie – wojna domowa w Syrii i Iraku, konflikt w Jemenie, konflikt izraelsko-palestyński, ale również sytuację na Ukrainie, ulsterski problem, stosunek do ruchów separatystycznych w krajach europejskich np. Katalonia, Szkocja, północne Włochy). Ewentualnie kolejna praca polegałaby na opisie współczesnych ugrupowań nacjonalistycznych reszty krajów bałkańskich.

Wyatt

Bułgarski nacjonalista w trakcie Marszu Łukowa

Przypisy:

1 Stan na dzień 4.12.2017.

2 http://hcsp.hr/povijest . Dostęp: 27.10.2017.

3 http://www.hsp.hr/hrvatska-stranka-prava/croatian-party-of-rights/. Dostęp: 27.10.2017.

4 http://www.hsp.hr/wp-content/uploads/2012/11/STATUT-HSP-2014.pdf – rozdział I Artykuł (Članak) 1. Dostęp: 27.10.2017.

5 http://www.hsp.hr/dokumentacija-hsp-a/deklaracije-hsp-a/hrvatska-desnica-za-novo-stoljece/ – punkt 3 Deklaracji HSP z 2001 roku. Dostęp: 27.10.2017.

6 http://www.hsp.hr/dokumentacija-hsp-a/deklaracije-hsp-a/deklaracija-politicke-udruge-okupljanje-za-hrvatsku/. Dostęp: 27.10.2017.

7 http://www.hsp.hr/dokumentacija-hsp-a/deklaracije-hsp-a/programska-rezolucija-hsp-a/ – punkt 6. Dostęp: 27.10.2017.

8 http://www.hsp.hr/dokumentacija-hsp-a/deklaracije-hsp-a/programska-rezolucija-hsp-a/ punkt 5. Dostęp: 27.10.2017.

9 http://www.hsp.hr/dokumentacija-hsp-a/deklaracije-hsp-a/deklaracija-vii-konvencije-hsp-a/ – Dostęp: 27.10.2017.

10 https://hsp-bih.ba/ Dostęp: 27.10.2017.

11 http://hcsp.hr/povijest Dostęp: 27.10.2017.

12 http://hcsp.hr/ w zakładce „o nama”, a wewnątrz niej zakładka „velikani”. Dostęp: 27.10.2017.

13 http://hcsp.hr/program – punkt 7 programu. Dostęp: 27.10.2017.

14 Ta sama strona, co w 15 przypisie – punkt 9 programu. Dostęp: 27.10.2017.

15 Punkt 1 programu na stronie umieszczonej w przypisie 15. Dostęp: 27.10.2017.

16 http://www.hsp.hr/dokumentacija-hsp-a/deklaracije-hsp-a/deklaracija-politicke-udruge-okupljanje-za-hrvatsku/ punkt 9. Dostęp: 27.10.2017. http://www.hsp.hr/dokumentacija-hsp-a/deklaracije-hsp-a/deklaracija-vii-konvencije-hsp-a/. Dostęp: 27.10.2017.

17 http://hcsp.hr/deseti-travnja-2010-69-obljetnica-ndh. Dostęp: 27.10.2017.

18 Bośniacy-muzułmanie byli uznani za część narodu chorwackiego. Dostęp: 27.10.2017.

19 http://www.hsp1861.hr/. Dostęp: 28.10.2017.

20 Party Politics in the Western Balkans, Vera Stojarová, Peter Emerson strona 43. Dostęp: 28.10.2017.

21 http://www.hsp-ante-starcevic.hr/. Dostęp: 28.10.2017.

22 https://www.hrvatskipravasi.hr/. Dostęp: 28.10.2017.

23 Cały opis ugrupowania wzorowany jest na wywiadzie Mladena Schwartza z redakcją Xportalu: http://xportal.pl/?p=7410&. Dostęp: 28.10.2017.

24 Konserwatywna Rewolucja – nurt intelektualny w konserwatyzmie mający charakter antyliberalny i antymarksistowski. Głównymi reprezentantami nurtu byli Oswald Spengler, Ernst Jünger i inni.

25 Nowa Prawica (Nouvelle Droite) – ruch metapolityczny, którego założycielem jest Alain de Benoist odrzucający liberalizm, marksizm, szowinizm między europejskimi narodami. Ruch akcentuje odwołanie do przedchrześcijańskich korzeni Europy.

26 Jugoslawizm – idea, mająca na celu zjednoczenie państw południowosłowiańskich, z tej idei powstała Jugosławia, która nie objęła Bułgarii.

27 Party Politics in the Western Balkans, Vera Stojarová, Peter Emerson strona 43.

28 https://bnfpokret.wordpress.com/2012/06/04/bosanski-nacionalni-front/. Dostęp: 28.10.2017.

29 http://bps.ba/. Dostęp: 28.10.2017.

30 https://www.bosanski-nacionalisti.org/slu382bene-izjave/np-praskozorje-bosna-je-starija-od-1462. Oficjalna strona ruchu Praskozorje przestała istnieć. Dostęp: 28.10.2017.

31 http://www.bosanski-nacionalisti.org/uploads/1/2/0/5/12052709/ns_-_bioloki_pogled_na_svijet.pdf. Dostęp: 28.10.2017.

32 https://www.bosanski-nacionalisti.org/stavovi.html – punkt 8. Dostęp: 28.10.2017.

33 https://www.bosanski-nacionalisti.org/statut-pokreta.html punkt 3.10. Dostęp: 28.10.2017.

34 https://www.bosanski-nacionalisti.org/slu382bene-izjave/bpnp-erdogane-bosna-nije-turska-niti-smo-mi-vasa-braca. Dostęp: 28.10.2017.

35 https://www.bosanski-nacionalisti.org/pitanja-i-odgovori.html punkt 10. Dostęp: 28.10.2017.

36 https://www.bosanski-nacionalisti.org/dnk-bosnjaci.html https://www.bosanski-nacionalisti.org/slu382bene-izjave/goti-memorandum-a-hitleru-i-bosansko-autonomastvo. Dostęp: 28.10.2017.

37 https://www.bosanski-nacionalisti.org/pitanja-i-odgovori.html punkt 8. Dostęp: 28.10.2017.

38 https://www.bosanski-nacionalisti.org/program.html punkt 8. Dostęp: 28.10.2017.

39 http://www.camo.ch/biografijaai.htm Dostęp: 28.10.2017.https://sdatuzla.ba/index.php?option=com_content&view=article&id=1408:bakir-izetbegovi-demantirao-dodikove-izjave-o-aliji&catid=36:vijesti. Dostęp: 28.10.2017.

40 http://sda.ba/home/bih-ce-postati-clanica-nato-a-bez-obzira-sta-o-tome-misli-dodik/ http://sda.ba/home/bakir-izetbegovic-ne-smijemo-dozvoliti-da-ideja-pluralizma-u-bih-bude-porazena-alternativa-eu-ne-postoji/. Dostęp: 28.10.2017.

41 Mit kosowski – mit związany z bitwą o Kosowo w 1389 roku, gdzie wojska tureckie pokonały siły serbskie. Ważne znaczenie w micie mają osoby takie jak Łazarz Hrebeljanović i Miloš Obilić.

42 Czetnicy – nazwą tą określa się walczące na pocz. XX wieku formacje zbrojne dążące do wyzwolenia z rąk Imperium Osmańskiego terenów zamieszkałych przez Serbów, antyniemiecką i antykomunistyczną partyzantkę II Wojny Światowej i serbskie formacje paramilitarne z czasów wojen w Jugosławii pod koniec XX wieku.

43 Świętosawie – ideologia łącząca prawosławie z wiarą w ważne posłannictwo dziejowe narodu serbskiego na świecie.

44 http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2317765.stm. Dostęp: 29.10.2017.

45 Narratives of Justice In and Out of the Courtroom: Former Yugoslavia and Beyond (Dubravka Zarkov, Marlies Glasius), strona 71. http://www.nova1.srpskaradikalnastranka.org.rs/wp-content//uploads/2015/04/SRSprogram.pdf Rozdział I Artykuł 1. Dostęp: 29.10.2017.

46 http://xportal.pl/?p=11671. Dostęp: 29.10.2017.

47 http://www.nova1.srpskaradikalnastranka.org.rs/wp-content//uploads/2015/04/SRSprogram.pdf Rozdział I Artykuł 5. Dostęp: 29.10.2017.

48 http://slavicnet.com/pls/ije/forum_v5.show_post?id=12142. Dostęp: 29.10.2017.

49 https://nacjonalizm.wordpress.com/2015/02/23/serbia-nie-wejdzie-do-unii-europejskiej-bo-ta-upadnie-wywiad-z-vojislavem-seseljem/. Dostęp: 29.10.2017.

50 http://autonom.pl/?p=8227. Dostęp: 29.10.2017.

51Link w przypisie nr 43.

52 https://dveri.rs/istorijat. Dostęp: 29.10.2017.

53 http://www.electionguide.org/elections/id/2908/. Dostęp: 29.10.2017.

54 https://dveri.rs/briga-o-porodici. Dostęp: 29.10.2017.

55 https://dveri.rs/ekonomska-resenja. Dostęp: 29.10.2017.

56 https://dveri.rs/van-eu-savez-sa-rusijom. Dostęp: 30.10.2017.

57 http://www.nacjonalista.pl/2014/03/06/serbowie-przed-ambasada-fr-walczymy-z-antysemityzmem/. Dostęp: 30.10.2017.

58 https://dveri.rs/zdravi-stilovi-zivota. Dostęp: 30.10.2017.

59 https://dveri.rs/obrazovanje-i-nauka. Dostęp: 30.10.2017.

60 https://dveri.rs/povratak-selu. Dostęp: 30.10.2017.

61 https://dveri.rs/sigurnost-za-drzavu. Dostęp: 30.10.2017.

62 https://akcija.org/ideologija/#more-198 rozdział „Истински србски национализам – православни национализам”. Dostęp: 30.10.2017.

63 Według wywiadu udzielonego portalowi konserwatyzm.pl: https://konserwatyzm.pl/wywiad-konserwatyzm-pl-z-reprezentantem-srbskiej-akciji/. Dostęp: 30.10.2017.

64 Trzecia Droga (inaczej Trzecia Pozycja) jest to nacjonalistyczna i antyliberalna doktryna polityczna, w Polsce reprezentowana przede wszystkim przez Narodowe Odrodzenie Polski.

65 http://onrpodhale.pl/wywiad-z-dzialaczem-serbskiej-akcji/. Dostęp: 30.10.2017.

66 https://akcija.org/ideologija/#more-198 punkt „Чување националног бића и расни идентитет”. Dostęp: 30.10.2017.

67 Link w przypisie nr 66.

68 Zgodnie z treścią wywiadu udzielonego portalowi konserwatyzm.pl. Link w przypisie nr 64.

69 https://www.oslobodjenje.ba/vijesti/svijet/srpski-dobrovoljci-i-placenici-u-ukrajini-i-siriji . Dostęp: 30.10.2017.

70 Zgodnie z wywiadem udzielonym portalowi nacjonalista.pl, dostępnemu pod linkiem: http://www.nacjonalista.pl/2014/03/06/polacy-to-narod-niezatruty-zachodnia-dekadencja-wywiad-nacjonalista-pl-z-liderem-narodowego-frontu-serbskiego/. Dostęp: 30.10.2017.

71 http://nsfront.org/ciljevi-i-nacela/. Dostęp: 30.10.2017.

72 http://www.obraz.rs/srbski-obraz . Dostęp: 30.10.2017.

73 http://www.1389.org.rs/about-organisation-movement-1389.html. Dostęp: 30.10.2017.

74 Marko Stojić: Party Responses to the EU in the Western Balkans: Transformation, Opposition or Defiance? (2017), strona 162.

75 https://jozefdarski.pl/7114-program-partii-ataka – źródło wtórne. Autor nie znalazł źródła na oryginalnej stronie. Dostęp: 31.10.2017.

76 http://www.vmro.bg/pages/%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B8/%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0/. Dostęp: 31.10.2017.

77 https://www.timesofisrael.com/ignoring-ban-neo-nazis-march-in-bulgaria/. Dostęp: 31.10.2017.

78 http://www.nacjonalista.pl/2016/02/18/marsz-lukowa-2016-bulgaria-dla-bulgarow/. Dostęp: 31.10.2017.

79 http://idem.bg/bns/index.php/nashata-programa . Dostęp: 31.10.2017.

Bibliografia:

Źródła pierwotne:

1. http://www.hcsp.hr/

2. http://www.hsp.hr/

3. https://www.hsp-bih.ba/

4. http://www.hsp1861.hr/

5. http://www.hsp-ante-starcevic.hr/

6. https://www.hrvatskipravasi.hr/

7. https://bnfpokret.wordpress.com/

8. https://www.bosanski-nacionalisti.org/

9. http://idem.bg/

10. http://www.vmro.bg/

11. http://www.1389.org.rs/

12. http://www.obraz.rs/

13. http://nsfront.org/

14. https://akcija.org/

15. https://dveri.rs/

16. https://www.sdatuzla.ba/

17. http://sda.ba/home/

18. http://bps.ba/

Źródła wtórne:

1. http://xportal.pl/

2. http://news.bbc.co.uk/

3. http://www.slavicnet.com/sokolac/sokolac_najnoviji_forum.html

4. https://nacjonalizm.wordpress.com/

5. http://autonom.pl/

6. http://onrpodhale.pl/

7. https://jozefdarski.pl/

8. https://www.timesofisrael.com/

9. http://www.nacjonalista.pl/

10. https://www.oslobodjenje.ba/

11. https://konserwatyzm.pl/

12. http://www.electionguide.org/

13. http://www.camo.ch/

14. Party Politics in the Western Balkans, Vera Stojarová, Peter Emerson

15. Narratives of Justice In and Out of the Courtroom: Former Yugoslavia and Beyond (Dubravka Zarkov, Marlies Glasius)

14. Marko Stojić: Party Responses to the EU in the Western Balkans: Transformation, Opposition or Defiance? (2017)

Wykaz skrótów:

chorw. – język chorwacki

sr. – język serbski

błg. – język bułgarski

cyr. – tekst zapisany cyrylicą