John Ronald Reuel Tolkien – Wyprawa króla Artura

W ramach cyklu „Poezja na Nacjonalista.pl” prezentujemy fragment poematu J.R.R. Tolkiena „Upadek króla Artura”, będącego jedynym utworem pisarza bazującym bezpośrednio na legendach arturiańskich.

***

Jak Artur i Gawen, wybrawszy się na wojnę, pojechali na Wschód

Artur, uzbrojon, na wschód iść umyślił,
wieść wojnę pośród dzikich pograniczy,
przez morze płynąć do saskich siedzib,
ustrzec królestwo rzymskie przed upadkiem.
Tak miał nadzieję cofnąć nurty czasu,
pognębić pogan na łupieżczych łodziach
by już nie mogli u błyszczących brzegów,
na płytkich wodach  południa Brytanii,
hardo grasować, szukając grabieży.
Jak kiedy ziemia jesienią zamiera
i słońce słabnie, chyląc się na zachód
we mgle ponurej, a mąż wonczas pragnie
drogi i znoju, dopóki mu ciepła
krew w żyłach płynie – tak żądzą pałała
dusza Artura, by po długiej chwale
dowód ostatni dać dumy i męstwa,
woli niezłomnej w walce ze złym losem.
I tak zły los go w przód i w przód prowadził,
Mordred przewrotnie myśli jego mącił,
mądrością mieniąc wojnę i szaleństwo.
„Niechaj ich chramy wniwecz się obrócą,
przystanie spłoną; obronne ostrowy,
kędy przed rzymskim królestwem się kryją,
w płomieniach zemsty niechaj pójdą z dymem
w górę ku niebu! Groźna jest twa ręka,
szczęście ci sprzyja – zatem idź i zwycięż!
Błogosławioną Brytanię, twą ziemię
będę miał w pieczy, póki nie powrócisz;
jam wierny. Ale jaki wróg się waży
wojnę tu wszczynać lub napadać ziemie
tej wyspy żyznej, pokąd Artur żyje,
skoro wilk wschodni w swoim własnym lesie
siły ostatkiem broni się w obierzy?”.
Tak mówi Mordred; chwalą go mężowie;
Gawen nie odgadł gadziego podstępu
w tej śmiałej radzie; na wojnę chciał ruszyć,
w zwłoce beztroskiej zła się dopatrując,
co Stół Okrągły stara się rozłupać.

Artur, uzbrojon, na wschód się więc udał
i wojnę wzniecił pośród dzikich krain.
Panów pogańskich kościoły i halle
gniótł swą potęgą, kroczący w podboju
od ujścia Renu przez rozliczne kraje.
Choć Lancelota, Lionela, Ektora,
Borsa, Blamora brakło mu w tych bojach,
wszak wielu wielkich pozostało przy nim:
Bediwer, Baldwin i Brian z Irlandii,
Marak, Meneduk z ich górskich warowni,
Errak i Iwen, sławny syn Uriena,
co w Reged rządził, i Kediwor krzepki,
i Kador prędki, z królową spokrewnion.
Gawen największy; jego gwiazda lśniła
tym jaśniej, im się świat dokoła ściemniał.
Nieustraszony, waleczny i wierny,
pośród upadku ostatnia obrona.
Tak oto niczym z twierdzy oblężonej
wywiódł ich Gawen; rozbrzmiewał głos jego
czysto na czele Arturowej armii;
miecz jego płonął jak jasna pochodnia,
na samym przedzie białą błyskawicą.

Wrogi przed nimi, pożoga za nimi,
parli do przodu, na wschód coraz dalej,
pierzchał lud w trwodze jak przed licem Bożym,
aż nie zostały w spustoszonej ziemi
już żadne oczy, by ich oglądały,
prócz ślepi bestii, co wrogo błądziły
w wymarłych krajach. Tak wreszcie dotarli
do Mrocznej Puszczy u szczytów podnóża:
za nimi pustać, przed nimi gór piętra;
na dzikich wzgórzach, wysoko wzniesionych,
swe tajnie kryła nieprzebyta knieja.
Tam w groźnych jarach, głębokich parowach,
drzew się kłębiły posępne konary –
mroczne sklepienia dla rzek i strumieni,
w dół się lejących z lodowych rumowisk.
Kruki krakały pośród skał strzaskanych,
orły krzyczały w niebie kołujące,
na skraju kniei wilki głośno wyły.
Wiatr przenikliwy i zimny się zrywał,
i rósł gniew jego nad rozchwianą puszczą
wśród liści szumu. Deszcz lał ciemne wody
i słońce nikło w nagłej nawałnicy….

***

„Upadek króla Artura”, jedyną wyprawę J.R.R. Tolkiena do świata legend arturiańskich, można śmiało uznać za jego najlepsze osiągnięcie w posługiwaniu się staroangielskim metrum. Przekształcił on dawne opowieści, nadając im atmosferę powagi i nieuchronności wydarzeń: zamorską wyprawę Artura, króla Brytanii, do dalekich pogańskich krain, ucieczkę Ginewry z Kamelotu, wielką bitwę morską po powrocie Artura do Brytanii, portret zdradzieckiego Mordreda, pełne udręki rozważania Lancelota w jego francuskim zamku. Niestety, „Upadek króla Artura” to jeden z tych poematów, których pisanie Tolkien zarzucił. Jednakże z tekstem poematu jest związanych wiele rękopisów, z których wyłaniają się wyraźne, choć tajemnicze związki zakończenia legendy arturiańskiej z „Silmarillionem” oraz niezrealizowany opis gorzkiego końca miłości Lancelota i Ginewry.

Nawet w tej fragmentarycznej i niedokończonej postaci „Upadek króla Artura” jest ewidentnie dziełem J.R.R. Tolkiena. To niedokończona, lecz niezwykle frapująca nowa wersja być może najsłynniejszej i najbardziej ulubionej brytyjskiej legendy, według syna autora i opiekuna jego literackiej spuścizny, Christophera Tolkiena, rozpoczęta na początku lat trzydziestych XX wieku i zarzucona w 1937 roku. Może nie był to zbieg okoliczności, że w tym właśnie roku został wydany „Hobbit”, dający czytelnikom przedsmak wymyślonego świata, który miał ukształtować wyobraźnię XX wieku i sięgnąć w wiek XXI.

„Upadek króla Artura” ukazał się w Polsce nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka.