Co decyduje o przynależności do narodowej wspólnoty, o byciu Polakiem? Jakie są podstawy i korzenie polskiego nacjonalizmu?
Polski obóz narodowy nie stanowił jednolitej, zwartej struktury politycznej. Był to powstający żywiołowo we wszystkich zaborach potężny ruch społeczny – fenomen, którego analogią jest ruch „Solidarności” z lat 1980–1981. Tworzyły go organizacje społeczne, związki zawodowe, stowarzyszenia gospodarcze, kobiece i młodzieżowe oraz stronnictwa polityczne. Był to także skupiający elity intelektualne prąd kulturalny, literacki i naukowy. Miał charakter pozaklasowy, łączył ludzi wokół idei solidaryzmu narodowego i pracy dla Ojczyzny, niezależnie od ich pochodzenia oraz statusu majątkowego. Głównym celem polskiego obozu narodowego u jego zarania była walka o odbudowę niepodległej i zjednoczonej Rzeczypospolitej. Endecy odrzucali teorie o podziale narodu na klasy społeczne, gdyż w ich przekonaniu prowadził on do rozerwania więzi narodowej. Podkreślali, że mimo zaborczych kordonów i rodzących się separatyzmów dzielnicowych wszystkie ziemie polskie stanowią całość, zaś zamieszkujący je Polacy są niepodzielnym organizmem narodowym.
Autorzy: Marek Jan Chodakiewicz, Wojciech Muszyński, Jolanta Mysiakowska-Muszyńska
Liczba stron 660
Okładka twarda
Format 160 x 220 mm
ISBN 978-83-7785-747-2
Wydawnictwo Zysk i S-ka
Rok wydania 2015
Polska dla Polaków!” — to oczywiste. To właśnie oni głównie tu mieszkają, tu umierają, tu czują i myślą. A dla kogo innego ma być? Jeśli miałaby być nie dla Polaków, to trzeba by przecież zmienić jej nazwę na Nie-Polska — albo na inną, odnoszącą się do dominującej grupy okupującej kraj obecnie znany jako Polska. Gdyby tak się stało, Polska rzeczywiście przestałaby istnieć. Jeśli zabrakłoby kontynuacji, trzeba by stworzyć nową nazwę, nowy kraj, nowych ludzi, nowy język. Co więcej, oprócz krainy geograficznej, wytyczonej politycznymi granicami narzuconymi Rzeczypospolitej po II wojnie światowej, trzeba by też zmienić byt funkcjonujący w świadomości i podświadomości każdego, kto zwie się polskim synem czy córką. Tutaj granice określa wyłącznie wyobraźnia i wola. Pozbycie się Polski w tym wymiarze wymagałoby radykalnego przebudowania świadomości, wręcz wyrugowania polskości z serc, duszy i mózgów Polaków. Ale przez kilkaset lat to się nie powiodło.
Tak więc „Polska dla Polaków!” — dla tych wszystkich, którzy chcą nimi być. Tylko świadomy wybór stanowi podstawę poczucia tożsamości narodowej. Mimo licznych zawirowań w historii naszej państwowości wciąż istnieje grupa — raz mniejsza, raz większa — poczuwająca się do polskości rozumianej jako kontynuacja tradycji. Do grupy tej należą także ci, którzy zachowując swą odrębność etniczno-kulturową, sprzyjają Polsce, identyfikują się z dobrem swej drugiej ojczyzny i za oczywiste uznają twierdzenie, że Polska powinna przede wszystkim odzwierciedlać polskie marzenia, dążenia i aspiracje. Ten sposób myślenia stanowi o istocie pluralizmu narodowego. Na tym właśnie powinien polegać model obywatelski: obywatelem jest każdy, kto bez względu na swe pochodzenie troszczy się o dobro Rzeczypospolitej i nie ogranicza się do wysuwania kolejnych roszczeń i czerpania profitów wynikających z posiadania obywatelstwa. Istotny element polskości stanowi wspomniana wyżej ciągłość, a więc stałe unowocześnianie tradycji, dostosowywanie spuścizny matek i ojców do nowych wyzwań, do nowych czasów. Polskość to wolny wybór wpisania się w określoną wspólnotę kulturową. Polskość to wysiłek jednostek: indywidualny i wspólny dla dobra Rzeczypospolitej. Przyjmując ten sposób myślenia, naturalnie określamy się jako „narodowi” i „konserwatywni”. Czerpiemy z przeszłości, ale obiektem naszych przemyśleń i działań nie jest abstrakcja, utopia, którą chcemy stworzyć, lecz Polska i Polacy — zmieniający się, a jednocześnie w swoim sercu pozostający tacy sami. Gdy myślimy o ponadtysiącletniej historii Polski, zazwyczaj bezbłędnie potrafimy wskazać postawy i dążenia, które określilibyśmy mianem zgodnych z polskim interesem narodowym. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ odnajdujemy w nich zarówno elementy niezmienne, uniwersalne, jak i partykularne, cechujące naszą tożsamość narodową. I choć niejednokrotnie w historii naszego kraju była ona zagrożona, to jednak nigdy nie uległa całkowitemu zniszczeniu. Odbudowę i umocnienie polskiej tożsamości narodowej umożliwiły wzorce z przeszłości, zaś jej elementy są rozpoznawalne dla wszystkich Polek i Polaków na przestrzeni wieków. To, co nie jest polskością, jest odejściem od niej, porzuceniem jej — jest zdradą.
Obecnie stan duchowy Polaków pozostawia wiele do życzenia. W wyniku doświadczeń II wojny światowej i okupacji, a także zbrodni dwóch totalitaryzmów doszło do poważnego naruszenia, a może wręcz zerwania ciągłości tradycji niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania polskości. Chcąc powiązać na nowo przeszłość z teraźniejszością i przyszłością, należy dokonać analizy przeszłości, odrzucić to, co anachroniczne, zachować to, co ponadczasowe, i dostosować tę spuściznę do wyzwań teraźniejszości, aby móc śmiało wkroczyć w przyszłość. W tym celu w niniejszej pracy koncentrujemy się na polskim ruchu narodowym: ruchu demokratycznym, egalitarnym i wszechpolskim. Obejmował on wszystkich traktujących polskość jako kontynuację tradycji i odnoszących się do polskości jako dobra wspólnego — bez względu na ich pochodzenie i miejsce zamieszkania. Tak rozumiana polskość to zarazem wybór i consensus. Tak było zawsze: gdy kraj rozkwitał i był silny, gdy podupadał i ulegał zniszczeniu, a nawet gdy nie istniał jako suwerenny byt państwowy. Bez względu na uwarunkowania historyczne zawsze istnieli ludzie, którzy pragnęli być kontynuatorami polskości. W czasach nowoczesnych nazwano ich narodowcami bądź nacjonalistami.
Polski nacjonalizm to ruch obrony stale unowocześnianej spuścizny kulturowej, społecznej i politycznej wypracowanej przez pokolenia Polaków. W świetle tej defi nicji Polakami są ci, którzy identyfikowali się i identyfikują z polskością, objawiającą się w rozmaitych kształtach i formach (państwowych i pozapaństwowych) na przestrzeni dziejów, choć niezmiennie ufundowaną na wartościach transcendentalnych. W przeciwieństwie do wielu innych nacjonalizmów, przypadek polski charakteryzował się uznaniem prymatu religii chrześcijańskiej nad ideą narodową. Ograniczało to jego radykalizm i zapewniało więzy z polską tradycją. Najistotniejszym elementem polskiego nacjonalizmu był obecny w nim pierwiastek duchowy, nadający mu charakter chrześcijański. Dominacja charakteru chrześcijańskiego gwarantowała, że nowe prądy ideowe (przede wszystkim rasizm) były eliminowane bądź nie wychodziły poza sferę werbalną w głównym nurcie idei.
fragment Wprowadzenia
Najnowsze komentarze