Arkadiusz Meller: Wojciech Kwasieborski (1914-1940). Jeden z czołowych działaczy RNR ,,Falanga”

Wojciech Kwasieborski (1914-1940); jeden z czołowych działaczy Ruchu Narodowo-Radykalnego ,,Falanga”, redaktor, publicysta; pseudonimy: ,,,M. Stesso”, ,,Set”, ,,W. K. Borski”.

Urodził się w 1914 roku w Warszawie. Wydaje się, że znaczący wpływ na jego poglądy polityczne miał okres nauki w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego, do którego też uczęszczali późniejsi czołowi działacze Ruchu Narodowo-Radykalnego ,,Falanga” m.in.: Bolesław Piasecki, (który zdał maturę w 1931 roku), Jerzy Hagmajer, bracia Reuttowie. W czasie nauki w wspomnianym gimnazjum swoje artykuły, które głównie dotyczyły historii szkoły, patriotyzmu, rocznic ważnych bitew w historii Polski, zamieszczał w szkolnym piśmie pt. ,,Życie Szkoły”, do którego także pisywał Bolesław Piasecki, z którym już wtedy się przyjaźnił. Ponadto kierował w swojej szkole Narodową Organizacją Gimnazjalną.

Wojciech Kwasieborski dał się poznać jako wyróżniający się uczeń o endeckich poglądach politycznych. Tak go wspominał, jego nauczyciel, Juliusz Nowak-Dłużewski: Bliską ze sobą przyjaźń utrzymywali w szkole dwaj wychowankowie rocznika 1931-32, Wojciech Kwasieborski i Witold Małcużyński. Obaj świetni uczniowie, obaj czynni w organizacjach szkolnych. Kwasieborski wyróżniał się już w szkole (…) zapowiadając niepośledni talent dyskusyjny; czytelnik pism Romana Dmowskiego, był wyznawcą ideologii narodowo-demokratycznej (…); Małcużyński był politycznie na biegunie przeciwległym: sympatiami lgnął do liberalnej inteligencji warszawskiej (…) Pamiętam jak na jakimś szkolnym organizacyjnym zebraniu mówił mi Kwasieborski, pokazując na Małcużyńskiego: niech pan profesor nie wierzy temu masonowi. A na to Małcużyński: niech pan nie wierzy temu endekowi. A po zebraniu w najlepszej zgodzie szli sobie do domu, odprowadzając się wzajemnie. Nie było lepszych przyjaciół, bardziej szanujących się wzajemnie, jak ci dwaj obiecujący młodzi ludzie[1].

Po ukończeniu gimnazjum w 1932 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego i związał się z czasopismem ,,Akademik Polski” i Oddziałem Akademickim Obozu Wielkiej Polski (OWP). W 1932 roku ukazała się anonimowa broszura sygnowana przez wspomnianą organizację pt. ,,Wytyczne w sprawach: żydowskiej, mniejszości słowiańskich, niemieckiej, zasad polityki gospodarczej”. W jednej z wersji jej autorstwo przypisuje się Wojciechowi Kwasieborskiemu (inne z kolei wskazują m.in. na Bolesława Piaseckiego, Henryka Rossmana, Witolda Staniszkisa, Jana Mosdorfa, Mariana Reutta). W październiku 1933 roku powstał Komitet Redakcyjny ,,Akademika Polskiego”, w którym pełnił funkcję przewodniczącego sekcji historii ruchu narodowego. W styczniu 1934 roku na łamach ,,Akademika Polskiego” zamieścił artykuł, w którym podkreślił różnice między młodymi działaczami należącymi do OWP a starszymi należącymi do Stronnictwa Narodowego. Wskazywał na różnice między nimi, które dotyczyły: gotowości do przebudowy porządku społeczno-politycznego, który najlepiej wyrażałby wolę narodu oraz stosunku do katolicyzmu. Jak pisał: Odrębność Ruchu Młodych od starszej grupy narodowej tkwi przede wszystkim w tym, że ruch nasz reprezentuje nowy stosunek do życia polskiego, że stanowimy nowy typ psychiczny. (…) Tak, jak ruch narodowo-demokratyczny był wyrazem reakcji przeciwko niewoli, tak Ruch Młodych jest wyrazem reakcji młodego pokolenia przeciw starym głęboko zakorzenionym w starszym społeczeństwie polskim, nałogom niewolnictwa. (…) Ruch Młodych o wiele silniej i szczerze niż to robili jego ideowi ojcowie, akcentuje swój ścisły związek z katolicyzmem czynu i walki, obcy mu jest pierwiastek klasztornej kontemplacji[2].

Powyższa deklaracja stanowiła zapowiedz secesji najbardziej radykalnych ,,młodych” działaczy z obozu narodowego i utworzenia nowej organizacji, co nastąpiło w kwietniu 1934 roku wraz z ogłoszeniem Deklaracji Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR). Po rozłamie wewnątrz ONR w 1935 roku opowiedział się po stronie Bolesława Piaseckiego. W tym samym roku uczestniczył w zjeździe organizacyjnym Ruchu Narodowo-Radykalnego ,,Falanga” w Kątach.  W 1937 roku wszedł w skład Komitetu Redakcyjnego Ruchu Młodych pod kierownictwem Bolesława Piaseckiego, którego owocem prac stał się tzw. ,,zielony program”, czyli „Zasady programu narodowo-radykalnego”, będącego głównym programem ,,Falangi”. Do 1939 roku wchodził w skład ścisłego kierownictwa ,,Falangi” obok takich postaci jak: Witold Staniszkis, Stanisław Cimoszyński, Tadeusz Lipkowski, Marian Reutt, Wojciech Wasiutyński, Olgierd Szpakowski, Zygmunt Dziarmaga. W 1938 roku pełnił funkcję kierownika Grup Szkolnych Ruchu Narodowo-Radykalnego ,,Falanga” oraz redaktora naczelnego powołanego w tym roku do życia periodyku ,,Przełom” (łącznie ukazało się sześć numerów) z ramienia którego wszedł skład Komitetu Porozumienia Organizacji Narodowo-Radykalnych. We wrześniu 1937 roku stał się obiektem napadu ze strony działaczy Obozu Narodowo-Radykalnego ,,ABC”.

Oprócz działalności organizacyjnej zajmował się także pracą koncepcyjną. Swoje artykuły zamieszczał oprócz wspomnianego już ,,Akademika Polskiego” i ,,Przełomu” także m.in. w: ,,Szczerbcu”, ,,Jutrze”, ,,Falandze”, ,,Ruchu Młodych”, ,,Pro Christo”. Był także autorem dwóch broszur programowych. Pierwsza ukazała się w Warszawie w 1937 roku pt. ,,Podstawy narodowego poglądu na świat”. Z kolei druga rok później i była zatytułowana ,,Podstawy narodowo-radykalnej przebudowy szkoły polskiej”. W styczniowym numerze ,,Falangi” z 1939 roku pojawiła się informacja o ukazaniu się kolejnej pracy Wojciech Kwasieborskiego pt. ,,Nad Odrą i Dnieprem. Przeszłość i przyszłość polskiej myśli imperialnej”.

We wspomnieniach działaczy ,,Falangi” podkreślana była  inteligencja Wojciech Kwasieborskiego i jego sprawność organizacyjna. Warto w tym miejscu przytoczyć opinię Wojciecha Wasiutyńskiego: Był z nich najzdolniejszy, najinteligentniejszy i najbardziej kulturalny. Miał wielki zmysł humoru i dar jasnego, choć może niezbyt oryginalnego pisania. Znał dobrze literaturę polską i cytował ją z pamięci. Był starannym organizatorem. Do Piaseckiego żywił prawdziwą, głęboką przyjaźń. Zachował jednak krytycyzm i własny sąd. (…) Gdyby przeżył wojnę, na pewno odegrałby czy w kraju czy na emigracji znaczną rolę, niekoniecznie polityczną.  Kwasieborski był wierzącym i praktykującym katolikiem[3]. Podobnego zdania był Zygmunt Przetakiewicz, z który co warto zaznaczyć Wojciech Kwasieborski był skonfliktowany.

W 1939 roku opuścił szeregi ,,Falangi” na skutek, jak to podaje Wojciech Wasiutyński, szpiegowania go przez Zygmunta Przetakiewicza. Aczkolwiek w 1940 roku przystąpił do kierowanej przez Bolesława Piaseckiego Konfederacji Narodu. Został rozstrzelany w masowej egzekucji przeprowadzonej w Palmirach przez Niemców w nocy z 20/21 czerwca 1940 roku.

Pierwodruk:

A. Meller, Wojciech Kwasieborski [w:] Lista strat działaczy obozu narodowego w latach 1939-1955. Słownik biograficzny. Tom 1, wstęp dr hab. Jan Żaryn, red. Wojciech Jerzy Muszyński, Jolanta Mysiakowska-Muszyńska, Wyd. Instytutu Pamięci Narodowej, Warszawa 2010, s. 181-183

Bibliografia:

Deklaracja Obozu Narodowo-Radykalnego, ,,Sztafeta”, 1934, nr 13(19), s. 1

Dudek Antoni, Pytel Grzegorz, Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Aneks, Londyn 1990, s. 22

Komitet Redakcyjny ,,Akademika Polskiego”, Akademik Polski, 1933, nr 2, s. 1

Kwasieborski Wojciech, ,,<Starzy i Młodzi> w ruchu narodowym”, Akademik Polski, 1934, nr 8, s. 3

Kwasieborski Wojciech, Podstawy narodowego poglądu na świat, Warszawa 1937

Kwasieborski Wojciech, Czerwcowy zjazd [w:] pod red. J. Durko, T. Kwieka, Z. Smorawińskiego, Smolna 30. Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszaw 1989, s. 209-212

Lista profesorów, uczniów i absolwentów gimnazjum i liceum im. Jana Zamoyskiego poległych, pomordowanych i zaginionych 1939-1945 [w:] tamże, s. 303

Muszyński Wojciech Jerzy, Ruch Narodowo-Radykalny [w:] Encyklopedia ,,Białych Plam”, t. XVI, Wydawnictwo Polwen, Radom 2005, s. 39

Nowak-Dłużewski Juliusz, ,,Ze wspomnień polonisty gimnazjum im. Jana Zamoyskiego (1920-1939)”, Życie i Myśl, 1965, nr 9, s. 103-105

Ostanie nowości wydawnicze, Falanga, 22.01.1939, nr 2 (117), s. 1

Przetakiewicz Zygmunt, Od ONR-u do PAX-u (wspomnienia), Wyd. Książka Polska, Warszawa 1994, s. 15

Rudnicki Szymon, Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Czytelnik, Warszawa 1985, s. 262-263, 265, 272-273, 280-281, 308-309

Set [Wojciech Kwasieborski], Sztychy szkolne. Podsłuchy [w:] pod red. J. Durko, T. Kwieka, Z. Smorawińskiego, Smolna 30. Gimnazjum…, s. 249-250

Sosnowski Miłosz, Krew i Honor. Działalność bojowa Obozu Narodowo-Radykalnego w Warszawie w latach 1934-1939, Instytut Narodowo-Radykalny, Warszawa 2000, s. 64-65

Stesso, Nasza prasa uczniowska 1905-1907 [w:] pod red. J. Durko, T. Kwieka, Z. Smorawińskiego, Smolna 30. Gimnazjum…, s. 212-215

Tadeusz Kwiek, ,,Otwórzmy szkole naszej usta!…”  [w:] tamże, s. 204

Terej Jerzy Janusz, Rzeczywistość i polityka. Ze studiów nas dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, Książka i Wiedza, Warszawa 1971, s. 25, p. 30

Tymiński Jerzy, ,,Preceptor (notatki wspomnieniowe o Bolesławie Piaseckim)”, Kultura, Oświata, Nauka, 1983, nr 8 (42), s. 92

Wasiutyński Wojciech, Prawą stroną labiryntu. Fragmenty wspomnień, opr. i red. Wojciech Turek, Exter, Gdańsk 1996, s. 103

PRZYPISY:

[1] Juliusz Nowak-Dłużewski, ,,Ze wspomnień polonisty gimnazjum im. Jana Zamoyskiego (1920-1939)”, Życie i Myśl, 1965, nr 9, s. 105.

[2] Wojciech Kwasieborski, ,,<Starzy i Młodzi> w ruchu narodowym”, Akademik Polski, 1934, nr 8, s. 3.

[3] Wojciech Wasiutyński, Prawą stroną labiryntu. Fragmenty wspomnień, opr. i red. Wojciech Turek, Exter, Gdańsk 1996, s. 103.

Źródło. Publikacja za zgodą Autora.