Mariusz Szczerski: Jose Antonio Primo de Rivera – założyciel Falangi

„JOSE ANTONIO PRIMO DE RIVERA Y SAENZ DE HEREDIA — adwokat i polityk hiszpański, gorący patriota, założyciel Falangi Hiszpańskiej. Był synem Miguela Primo de Rivera y Orbaneja, hiszpańskiego gene­rała. W młodym wieku, posiadając ugruntowaną pozycję materialną i znakomitą perspektywę pracy w sądowni­ctwie, opuścił dostatnie życie, by oddać się polityce. Od tej pory jego jedyną troską było uwolnienie Hiszpanii od niebezpieczeństwa upadku i rozkładu, jaki groził jej ze strony doktryn przesiąkniętych demagogią i separa­tyzmem. Dnia 29 października 1933 roku, podczas wiecu zorganizowanego w teatrze „Comedia” w Madrycie, Jose Antonio określił Falangę, jako ruch oparty na miłości do ludu, na sprawiedliwości społecznej i na religijności Ojczyzny. (Po tym wydarzeniu znacznie wzrosła liczba Jego zwolenników).

Choć nie był zwolennikiem parlamentu, przyjął man­dat poselski, aby skutecznie propagować swoją doktrynę. Odkąd został posłem, sprzeciwiał się podejmowaniu uchwał, które mogły prowadzić do rozczłonkowania Hiszpanii. Nie zgadzał się szczególnie na wprowadzenie osobnej konstytucji do Katalonii, co byłoby sprzeczne z tezą o jedności całej Hiszpanii. Działalność polityczna Jose Antonio zamyka się w trzyletnim okresie—od 1933 do 1936 roku. Przez tak krótki okres działalności zdołał doprowadzić do połączenia Falangi z J.O.N.S. (Juntas de Ofensiva Nationalsindicalista), założoną przez Ramiro Ledesmę Ramosa w roku 1931. (18 kwietnia 1937 roku, pod władzą generała Franco, nastąpiło zjednoczenie wszys­tkich trzech formacji tworzących hiszpański ruch narodo­wy, w organizację pod nazwą Falangę Espanola Tradicionalista y de la JONS).

Jose Antonio Primo de Rivera został aresztowany 14 marca 1936 r. W dniu 5 czerwca przeniesiony z więzienia w Madrycie do Alicante, osądzony na procesie 13 listopada, w pięć dni później skazany na śmierć, zginął rozstrzelany dnia 20 listopada 1936 roku, w wieku trzydziestu trzech lat” — taką notę biograficzną współtwórcy ruchu nacjonalis­tycznego na Półwyspie Iberyjskim podaje encyklopedia hiszpańska.

„…Jesteście wolni i możecie pracować, gdzie chcecie. Nikt nie może was zmuszać, abyście zaakceptowali takie, czy inne warunki. Ale w takim razie: jeśli my jesteśmy bogaci, oferujemy warunki, które nam odpowiadają; wy, wolni mieszkańcy, jeśli chcecie, wcale nie musicie ich przyjmować; ale wy, biedni mieszkańcy, jeśli nie zgodzicie się na warunki, jakie my wam narzucamy, to umrzecie z głodu, jako ludzie wolni, otoczeni największym szacun­kiem.” — w tak ironiczny sposób, podczas zorganizowa­nego przed ponad 60 laty wiecu w Madrycie, skomen­tował Jose Antonio stosunek państwa do biedniejszych warstw społeczeństwa hiszpańskiego. Był to także, jeden z najprościej przeprowadzonych wywodów wyjaśniają­cych pojawienie się i sukcesy ruchu socjalistycznego.

„Dlatego musiał się (socjalizm) narodzić. Robotnicy musieli bronić się przed systemem, który obiecywał wiele praw, ale nie zapewniał godziwego życia. Ale — ostrzegał Jose Antonio — socjalizm, a zwłaszcza ten socjalizm, który stworzyli w gabinetach niewzruszeni w obojętności apostołowie socjalizmu, którym zawierzyli robotnicy… (socjalizm ten) nie widzi w historii niczego, poza grą gospodarczych resortów; znosi się wszystko, co duchowe: religia to opium dla ludu, Ojczyzna, to mit wykorzy­stywania biednych. To wszystko twierdzi socjalizm. Nie ma niczego poza produkcją i organizacją gospodarki. Robotnicy muszą więc dobrze popracować nad swą duszą, by nie pozostał w niej najmniejszy cień wartości du­chowych”. Te prawdy, wyrażane w prostych słowach, zjednywały mu wielu zwolenników.

Bardzo wcześnie, jak na mieszkańca tak odległego od komunistycznej Rosji kraju, dostrzegł niebezpieczeństwo sowieckie. Trzy lata przed faktycznym powstaniem „Fa­langi”, zdolny był do tego typu oświadczeń:

,,Hiszpania ma przed sobą do wyboru jedną z dróg: razem z rewolucjonistami lub przeciwko nim, lecz, aby nie było nieporozumień: rewolucja dzisiaj nie ogranicza­łaby się do obalenia monarchii, lecz naruszyłaby same korzenie społeczeństwa. Byłaby to rewolucja w stylu mo­skiewskim, która zlikwidowałaby instytucję rodziny, re­ligię, patriotyzm i sprowadziłaby na ludzi materialistyczne upodlenie, jednocześnie prowadząc do zubożenia wszystkich”.

Podobnie, jak nie mógł przyjąć idei socjalizmu, Jose Antonio odrzucił i poddał krytyce istniejący wówczas kapitalizm. „Kiedy mówimy o kapitalizmie… nie mówi­my o własności. Własność prywatna jest przeciwień­stwem kapitalizmu; własność jest bezpośrednim wzię­ciem w opiekę rzeczy należących do człowieka. Kapi­talizm zastępował tę własność przez dominację zdobyczy technicznych”. Niebezpieczeństwo takiego kapitalizmu wyjaśniał na przykładzie grupy chłopów, którzy zamiast oddawać mleko mleczarniom, tworzą własne przedsię­biorstwo, by bezpośrednio otrzymywać zyski. W chwili, gdy osiągają sukces, wielkie przedsiębiorstwo, mogące pozwolić sobie na stratę (czasową) kilku tysięcy dolarów, obniża cenę sprzedaży i tym samym rujnuje całą prowincję, by potem powrócić do praktyk monopolistycznego ustalenia cen — tym razem na pożądanym przez nie poziomie. Podobnie zdecydowanie wypowiadał się Primo de Rivera przeciwko tak modnym w jego kraju separatyzmom. Sam pochodząc z Andaluzji, dostrzegł potrzebę jedności, jako warunek istnienia silnej i wielkiej Hisz­panii. Stanowisko takie nie oznaczało, iż nie dostrzegał różnic w rozwoju poszczególnych prowincji. ,,Dziwi mnie, że jeszcze po trzech latach, ogromna większość współrodaków, którzy nas sądzą, nie próbowała nas zrozumieć, a wręcz nie przyjmowała do wiadomości, ani nie akceptowała żadnych na nasz temat informacji” — pi­sał Jose Antonio w swoim Testamencie, w przeddzień wykonania na nim wyroku śmierci. Poprzedniego dnia wyjaśniał po raz ostatni przed sądzącym go trybunałem „ludowym” czym jest Falanga: „zauważyłem jeszcze raz, jak wiele twarzy, z początku nieprzyjaznych, powoli rozjaśniało się najpierw małym zdziwieniem, potem sympatią.” Wyrażał nadzieję, że jego krew będzie ostatnią przelaną w wyniku wewnętrznych sporów. Nie wiedział, że wojna narodowa potrwa jeszcze trzy lata. Testament, który pozostawił, przesiąknięty jest zarów­no wiarą w Boga, jak i duchem przebaczenia, a pierwszy, z czterech punktów „klauzuli”, wyraża życzenie po­chowania go ,,według rytu religii rzymsko-katolickiej, w ziemi pobłogosławionej, pod znakiem Krzyża Świętego”.

Jego doczesne szczątki ostatecznie złożone zostały w Valle de los Caidos (Dolinie Poległych) pod Madrytem, w miejscu, gdzie spoczywają ludzie najbardziej zasłużeni dla narodu hiszpańskiego.

Mariusz Szczerski

Tekst ukazał się w “Szczerbcu”, czasopiśmie Narodowego Odrodzenia Polski.
Przedruk całości lub części wyłącznie po uzyskaniu zgody redakcji. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Pismo do nabycia:
http://www.archipelag.org.pl/